İnsan ömrünün son 200 yılda şok edici bir süratle daima artması, pek çok gelişimin yanında en çok da tıp alanında yaşanan gelişmelerle gerçekleşti. Günümüzde de sürat kesmeden devam eden araştırmalar, bilhassa kanser, alzheimer üzere hastalıklara ve genetik çalışmalarla daha sağlıklı bireyler haline gelebilmemize odaklanıyor.
Bu doğrultuda geçtiğimiz bir ay boyunca pek çok kıymetli bulgu elde edildi. Hastalıklara deva olacak pek çok sonuca ulaşıldı. En kıymetlilerden kimilerini derledik.
Geçtiğimiz bir ayda tıp alanında yaşanan değerli gelişmeler
Erken kanser teşhisinde yeni prosedür: Çekirgeler!
Kanser araştırmaları tıpta günümüzde üzerinde en çok durulan mevzuların başında geliyor. Erken teşhiste yenilikçi tedavi yöntemlerine kadar, bu alanda sayısız çalışma gerçekleştiriliyor. Yeni bir araştırma ise kanserde erken teşhiste yeni yol göstericimizin çekirgeler olabileceğine işaret ediyor.
ABD Michigan Eyalet Üniversitesi’nde yürütülen yeni bir araştırma, locust ismi verilen göçmen çekirgelerin kanserli hücreler ile sağlıklı hücreleri koklayarak birbirinden ayırt edebildiğini ortaya koydu. Bu çalışma ile elde edilen bilgilerin gelecekte hastalıkları tespit edebilen aygıtların geliştirilmesinde kullanılması hedefleniyor. Bunun için ise bir nevi ‘tersine mühendislik’ uygulanarak çekirgelerin bu ayrımı gerçekleştirişinin ‘taklit edilmesi’ planlanıyor.
Çekirgeler bir hastalığı ‘koklayarak’ tespit edebilen tek canlılar değil. Misal bir durumu COVID periyodunda köpeklerde de görmüştük. Araştırmacılar bu sebeple farklı canlıların bu hususta bize değerli bilgiler sağlayabileceğini tabir ediyor.
Genç farelere yaşlı fare kanı enjekte edildi: ‘Gençlik iksiri’ kanda gizli olabilir
Fareler üzerinde gerçekleştirilen yeni bir araştırma, geçmişte bu alanda yürütülen çalışmaları destekleyen değerli sonuçlar verdi. Genç farelere yaşlı fare kanı enjekte edilen araştırmada fareler dayanıklılık testlerine tabi tutuldu ve bunun yanında kas hareketleri gözlemlendi.
Elde edilen datalar, yaşlı fare kanı verilen genç farelerin denetim kümesi olarak atanan ve yaşlı kanı verilmeyen farelere nazaran daha yavaş koştuğunu, daha çabuk yorulduğunu ortaya koydu. Tıpkı vakitte farelerde böbrek hasarı ve karaciğer yaşlanmasına yönelik belirteçler de gözlemlendi.
Benzer bir yaşlanma tesiri, insan hücreleri yaşlı bireylerin plazmasına daldırıldığında da meydana geldi. Ayrıyeten çalışmada yaşlı farelere genç fare kanı aşılandığında ise yorgunluk belirtilerinin azaldığı, dayanıklılığın arttığı tespit edildi.
Geçmiş aylarda da misal bir çalışma gerçekleştirilmiş ve misal sonuçlar elde edilmişti. Elde edilen dataların ise yaşlanma aksisi tıbbi çalışmalarda kullanılabileceği söz ediliyor…
Su çiçeği ve uçuktan sorumlu virüslerin alzheimer’a neden olduğu savı güçlendi
Alzheimer, hayli yaygın görülen ve kişinin vakitle yakın vakitte yaşadıklarından aile bireylerine kadar her şeyi unutabilmesine neden olan nörolojik bir hastalık. Fakat yürütülen pek çok araştırmaya karşın hastalığın oluşmasına neyin neden olduğu tam olarak tespit edilemiyor.
Bu noktada uzun vakittir bedellendirilen seçeneklerden biri ise kimi virüslerin varlığı. Buna nazaran su çiçeği ve uçuktan sorumlu virüslerin bir ortada bulunması alzheimer oluşumunu tetikliyor. Varicella zoster virüsü (su çiçeğine neden olan) ve Herpes simpleks virüsü (uçuğa neden olan) ile ilgili yürütülen araştırma, değerli sonuçlar verdi.
Tufts Üniversitesi ve Oxford Üniversitesi’nden araştırmacılar tarafından yayınlanan yeni bir araştırmaya nazaran, bu iki virüsün birlikte varoluşu alzheimer ile ilişkilendiriliyor. Ayrıyeten bu iki virüsten Varicella zoster virüsü (VZV) isimli virüsün tedavisinde kullanılan aşının alzheimer riskini azalttığı da tespit edildi.
Durumu tespit etmek için araştırma grubu bir beyin gibisi bir ortam oluşturarak virüsleri ve tesirlerini gözlemledi. Model beyin dokusu tek başına varicella zoster ile enfekte olduğunda, Alzheimer proteinleri tau ve beta amiloidin artış belirtisi yoktu.
Ancak nöronlar esasen uykuda olan bir herpes simpleks virüsü içeriyorsa, varicella-zoster virüsüne maruz kalma, herpes virüsünün yeniden aktifleştirilmesine yol açtı. Bu iki uçlu saldırıyı, Alzheimer hastalığı ile bağlantılı tau ve beta-amiloid proteinlerinde çarpıcı bir artışın yanı sıra nöronların sinyallerinde bir yavaşlama izledi. Tüm bu belirtiler, bu iki virüsün birbirini etkileyerek Alzheimer’ı tetiklediğini ortaya koydu.
Fazla tuz tüketimi kaynaklı vefatları azaltmak için kıymetli bir araştırma gerçekleştirildi: 1 gram bile milyonlarca hayat kurtarabilir!
Dünya Sıhhat Örgütü, günlük tuz tüketim ölçüsünün 5 gram olması gerektiğini söylüyor lakin dünyanın neredeyse tamamında sayılar 5 gramın epeyce üstünde. Örneğin ülkemizde ortalamaya bakıldığında sayının 15-18 grama kadar çıktığı görülüyor.
Fazla tuz tüketimine bağlı kalp krizi ve felç üzere pek çok vefatla sonuçlanabilen hastalık sebebiyle her yıl milyonlarca insan hayatını kaybediyor.
Bu mevzuda Çin’de yetişkin bireylerden elde edilen sıhhat bilgilerinin incelenmesiyle gerçekleştirilen bir araştırma, tuz tüketim ölçüsünü günde 1 gram azaltmanın bile milyonlarca kişinin hayatını kurtarabileceğine işaret etti.
Çin’de günlük tuz tüketim ölçüsü ortalama 11 gram. Ülkemize nazaran düşük olsa da bu da epeyce yüksek bir ölçü. Araştırma grubu ise bu 1 gramlık azalmanın, bugünden 2030’a kadar yaşanacak 9 milyondan fazla hadiseyi önleyebileceğini tabir ediyor.
Ekibin vurguladığı nokta ise tuz tüketimini azaltmanın dengeli gerçekleşmesi gerektiği. Tıpkı vakitte daha fazla ölçüde düşüşün tutarlı olduğu takdirde uzun vadede çok daha fazla ölümlü olayın önünü kesebileceği söz ediliyor
Yürütülen araştırmada kalp ve damar hastalıkları üzerinde durulmuş olsa da çok tuz tüketimi ve birtakım kanser cinsleri ortasında da irtibat olduğuna yönelik araştırmalar bulunuyor. Tıpkı kanserde olduğu üzere, tuz tüketiminin pek çok sıhhat meselesiyle da irtibatı var. Araştırmayı yürüten takım ise bu araştırmada kalp ve damar hastalıklarına yönelik bilgi sunulmuş olsa da aslında bu azalmanın pek çok sıhhat sorunun daha önüne geçeceğine inanıyor.
Ülkemizdeki tuz tüketimini göz önüne alacak olursak, günlük kullanımımızda paket besinleri ve sofra tuzunu az da olsa azaltmanın pek çok olumlu tesiri olacağını söylemek yanlış olmayacaktır…
Beyne denetimli bir halde elektrik vermenin hafızayı güzelleştirdiği tespit edildi: Yaşlılarda unutma hastalıklarını yavaşlatabilir
Özellikle yaş aldıkça ortaya çıkan Alzheimer ve bunama üzere hafızayı direkt etkileyen hastalıkların tedavisi için pek çok farklı araştırma yürütülüyor. Bilhassa bu hastaların yaşam kalitesini artıracak tesire sahip formüller aranıyor.
Yeni bir araştırma ise beyne düşük ölçüde elektrikle ihtar vermenin beyinde iki farklı hafıza fonksiyonunda güzelleştirme sağladığını gösteriyor. Araştırmada her gün sadece 20 dakika hafif düzeyde uygulanan elektrik stimülasyonu ile beyinlerde iki farklı hafıza çeşidinde bir aya kadar kalıcı iyileşme gözlendiği vurgulanıyor. Bu prosedür, ilgili bölgeye yerleştirilen elektrotlarla düşük ölçüde elektrik aktarılması biçiminde çalışıyor ve pek çok hastalığın tedavisinde kullanılan bir sistem olarak karşımıza çıkıyor.
Araştırma boyunca iştirakçilere verilen sözlerin hatırlanması üzerine kurgulanan çalışmada bunun günlük aktiviteleri tam olarak temsil edemeyeceği tabir edilse de elde edilen bilgilerin hayli değerli olduğu söyleniyor.
D vitamininin depresyon ve anksiyete semptomlarını hafiflettiği kanıtlandı
D vitamini hem fizikî hem zihinsel sıhhatimiz için kâfi ölçüde almamız gereken bir vitamin, tıpkı tüm vitaminler üzere… Bu uzun vakittir bilinen bir bilgi. Fakat bunun yanında yürütülen pek çok araştırma, D vitamininin depresyon ve anksiyete semptomları hafiflettiğini ortaya koyuyor.
Geçmişten bugüne bu hususta yürütülen epey fazla araştırma var. Yeni bir çalışmada ise araştırma takımı, şimdiye kadar bu bahiste yürütülmüş 41 araştırmanın bilgileri üzerinde çalışarak kritik bir sonuç elde etti.
Buna nazaran depresyon üzere olaylarda uygulanan D vitamini desteği, bireylerde semptomları hafifletti. Plasebo uygulanan kümelerde görülenden daha yüksek olan hafifleme tesiri, depresyonda olan bireylerde D vitamini desteğinin müspet tesirini öne çıkardı.
Ancak 41 araştırmada toplamda 55 binden fazla bireyden alınan verilere karşın uzmanlar depresyon üzere rahatsızlıkların tedavisinde tek bir neden ve yol olmaması gerektiğine dikkat çekiyor. Bu tipten araştırmalar ile dünyada her yıl milyonlarca insanın hayatını olumsuz etkileyen depresyonun tedavisine katkı sağlanması hedefleniyor.
Tarihte birinci kere laboratuvar ortamında bir fare üzerinde kromozom mühendisliği yapıldı!
Milyonlarca yıllık evrim mühletince bir hayvanın kromozom sayıları epeyce yavaş bir halde değişiyor ve gelecek nesillere aktarılarak kalıcı hale geliyor. Lakin artık bu milyonlarca yıllık süreci laboratuvarda epeyce kısa müddette yapmak mümkün.
Kök hücreleri ve gen düzenlemeyi kullanarak yürütülen araştırmada temel amaç kromozom mühendisliğini yani kromozomları manipüle edip değiştirerek şekillendirmeyi bir göğüslü üzerinde de test etmekti. Kromozom mühendisliği daha evvel maya üzerinde muvaffakiyetle yapılmıştı lakin daha kompleks canlılar için kuvvetli bir vazife olarak görülüyordu.
Çin Bilimler Akademisi’nden bilim insanlarının gerçekleştirdiği çalışmada bir fare çeşidi üzerinde ‘kromozom füzyonu’ gerçekleştirildi. Farelerde ikişer çift kromozom kaynaştırılarak olağanda olduğundan bir çift az sayıda yani 19 çift kromozomlu fareler üretildi.
Kromozom 1 ve 2 ile kromozom 3 ve 4 kaynaştırılarak döllenmemiş yumurtaralara enjekte edildi. Çalışma sonucunda 1 ve 2’yi taşıyan karyotiplerde embriyonik mevt gerçekleşirken 3 ve 4’ün kaynaşarak oluşturduğu kromozom yavrulara aktarılabildi.
Bu çalışmadan elde edilen sonuçlar, memelilerde de kromozom seviyesinde mühendislik yapılabileceğinin ispatı olarak gösterilirken tıpkı vakitte tasarlanmış DNA dizileriyle karmaşık çok hücreli hayat oluşturma çalışmaları için de büyük bir adım olarak gösteriliyor…