Dil; tıpkı insan üzere yaşayan, değişen ve gelişen en kıymetli bağlantı aracıdır. Yıllarca lisanımızdan düşürmediğimiz sözler, vakit içerisinde çeşitli sebeplerle değişir ve değiştiği formuyla lisanımıza oturur. “Arapsaçına dönmek” tabiri de vakitle değişime uğramış bir örnektir.
Bugün sizlerle birlikte bu tabirinin aslına, nereden ve nasıl türediğine, ırkçı bir söz olup olmadığına ve vakit içerisindeki değişimine değineceğiz.
“Arapsaçı”nın kökeni, Osmanlı Dönemi’ne kadar uzanıyor
Günümüzde, Türk Lisan Kurumu (TDK) tarafından tabir olarak kabul edilip; “işlerin çok karışıp çözümlenmesinin güç bir duruma gelmesi” ve “ilk başta yanlışsız ve hoş görünüp, daha sonra tam karşıtı olduğu ortaya çıkan durum” olarak açıklanan “arapsaçına dönmek” tabirinin aslı, “Arap sacı” biçimindeydi.
Osmanlı Dönemi’nde Araplar tarafından üretilen ve yemek pişirmek için kullanılan saclar, diğer saclara nazaran daha estetik ve ihtişamlı görünmektedir. Arap saclarının ihtişamına kapılan beşerler, bu saclarda et pişirdiği vakit etin olağandışı bir formda koktuğunu ve bu kokuya da etin pişirildiği sacın sebep olduğunu düşünür. Bu olay vakitle, halk ortasında Arap sacı formunda deyimleşir ve günümüze arapsaçı olarak evrilir.
Arapların ürettiği sacların dışında, öbür bir rivayet daha var
Toplumumuzda geçmişten gelen, Afrika kökenli insanları Arap olarak tanım etmek üzere yanlış bir alışkanlık var. Rivayet odur ki, Osmanlı Dönemi’ndeki Afrika kökenli insanların saçlarındaki örgü (rasta) modeli, halka çok tuhaf ve karmaşık geliyordu. Bundan dolayı halk, içinden çıkılmaz ve karışık durumlar için “Arap saçına dönmek” sözünü kullanmaya başladı ve bu söz vakitle deyimleşerek “arapsaçına dönmek” halini aldı.
Arapsaçı otunun mevzu ile ilgisi yok
Ülkemizde; bilhassa de Ege’de zaten yetişen, pek çok rahatsızlığın tedavisinde kullanılan, maydanozgiller ile rezene familyasından bir bitki olan ve yabani rezene olarak da bilinen arapsaçı otunun, içeriğimizin ana konusu olan tabir ile rastgele bir alakası bulunmuyor. Arapsaçı otunun kollarının sık ve sarmaşık biçimde olduğu için rastaya benzetildiği ve bu yüzden arapsaçı otu ismini aldığı iddia ediliyor.
Arapsaçına dönmek tabiri lisanımıza o kadar çok oturmuş bir tabirdir ki, Erkin Koray tarafından 1976 yılında birebir isimde bir müzik seslendirilmiş ve unutulmayan kesimler ortasında yerini almıştı. Daha sonra tıpkı tabir şiirlere bahis olurken; son periyotta tıpkı isimde yayınlanan sinema sinemalarıyla de karşılaşabiliyoruz.
Bizler farkında olmasak da ırkçı bir söz olarak kabul ediliyor
“Arapsaçına dönmek” tabirini, saç ya da sac rivayetine nazaran kullansak da her iki söz de hem Arap hem de Afrika kökenli beşerler nezdinde ırkçı bir söz olarak algılanıyor. Bu sebeple her ne kadar lisanımıza oturmuş bir tabir olsa da arapsaçına dönmek; Arnavut inadı, gündüz feneri, dürzü, Fransız kalmak, Karaman koyunu, iki eşek bir Çerkez, mal bulmuş Mağribi, yalanım varsa Arap olayım üzere lisanımıza oturmuş daha pek çok ırkçı tabirler kadar ırkçı bir tabirdir. Irk ayrımına dayanan ve belli bir toplumu küçük düşüren tüm bu sözlerin lisanımızdan silinmesi dileklerimizle…
Peki ya sizler “arapsaçına dönmek” tabiri hakkında neler düşünüyorsunuz?
Kaynaklar: 1 / 2 /