Geçtiğimiz günlerde Afrika’daki ülkelerin neden cetvelle çizilmiş üzere net ve düzgün hudutlara sahip olduğuna değinmiş ve bu durumun temelinde Afrika’da yıllarca süren sömürge faaliyetleri olduğunu açıklamıştık. Ancak, Afrika’da sömürülen tek şey bedelli madenler değil…
Bugün sizlerle bir arada Afrika’da çikolata uğruna yaşanan insanlık dramına ve tabiat katliamına göz atacağız.
Tatlı krizlerimizin olmazsa olmazı çikolatanın, günümüzdeki kıssasından evvel geçmişteki kıssasına şöyle kısaca bir göz atmamız gerekirse…
- Mayalar Devri’nde halkın çikolataya dokunmasını yasaklayan bir çizim
Günlük hayatta pek çok besinde karşımıza çıkan ve neredeyse herkesin severek tükettiği çikolata, MÖ 1900’lü yıllarda Mayalar tarafından keşfedilse de alışılageldiğimiz çikolata ile Aztek Hükümdarı II. Montezuma (ya da Moktezuma) Dönemi’nde karşılaşıyoruz.
Pek çok tarihçiye nazaran, Aztek Kralı’nı ziyarete gelen Kristof Kolomb ve Hernan Cortes’e şahsen II. Montezuma tarafından altın sürahilerle çikolata ikram edilir. Kaşifler bu ikramı çok beğenirler ve hükümdara bu tadın Avrupa’da olmadığını söylerler. Gerekli müsaadeleri, ham maddeyi ve tanımı de alarak Avrupa’ya dönen kaşifler, ülkelerinde bu tadı sergilerler ve ağır bir ilgi ile karşılaşırlar.
Bir çikolata şelalesi için en az 4 yıllık bir emek vermek gerekiyor.
Hepimizin bildiği üzere çikolata, kakao ağacının meyvesine ilişkin çekirdeklerden üretilir. Yani çikolata yiyebilmek için kakao ağacına ve bu ağacın çekirdeklerine muhtaçlığımız var.
Olayı “hadi bugün kakao ağacı dikelim, yarın da çikolata yiyelim” üzere düşünsek de aslında bu iş o kadar da kolay değil çünkü yeni dikilen bir kakao ağacı birinci 4 yıl boyunca meyve veremez. Bu da bir ağaçtan 4 yıl boyunca bir gram bile çikolata üretemeyip 4 yıl boyunca eser alamadığınız bir ağacın bakımlarını üstlenmeniz manasına geliyor.
Çikolata tutanın parmağını yalaması şöyle dursun, neredeyse çikolatayı tutanın parmağı kesilecek!
Geçmişten bugüne kadar daima “bal tutan parmağını yalar” derler. Bal tutan nitekim parmağını yalar mı bilinmez ancak çikolata tutan (daha doğrusu kakao çekirdeği) asla yalayamıyor. Hatta yalamak şöyle bir dursun, parmağını kesilmekten bile sıkıntı kurtarıyor.
Gelin artık daima bir arada, en keyifli anlarımızda her daim yanı başımızda biten çikolatanın insan kaçakçılığından tutun da çocuk işçiliğine kadar uzanan ve doğayı adeta katleden karanlık dosyasına bir göz atalım.
Dünya üzerindeki ufacık bir alan, her yıl milyarlarca insanın çikolata krizlerine derman oluyor.
Dünya genelinde her yıl yaklaşık 7 milyar ton çikolata üretiliyor. Bu da aslında her insanın yılda yaklaşık bir kilo çikolata tükettiğine işaret ediyor. Hal bu türlü olunca her yıl 7 milyar ton çikolata üretebilecek kadar kakao ağacına muhtaçlığımız var ama bir kakao ağacını yetiştirebilmek o kadar da kolay mı?
Bir kakao ağacının birinci dört yıl meyve veremediğinden bahsetmiştik. Bunun yanında kakao ağaçları neredeyse endemik (sadece makul bir bölgede yetişebilen) cinsten bir bitkidir. Örneğin kakao ağaçları, hem çok ağır yağış hem de yüksek sıcaklık ister. Bunun yanında direkt güneş ışığını ve rüzgarı sevmez. Bu da kakao ağaçlarının yetiştirilmesini epey güç kılıyor.
Tüm bu güç koşullara karşın Afrika’nın iki ülkesi Fildişi Kıyısı ve Gana, dünya kakao ağacı gereksiniminin %52’sini sağlar. Bu iki ülkeye Endonezya, Nijerya ve Ekvator’u da eklersek, oranı %77’ye çıkartmış oluruz. Yani hülasa, çikolata için kakao ağaçlarına ve kakao ağaçları için de bu ülkelere gereksinimimiz var.
Yine hatırlatmakta fayda var; tabiata en çok ziyan veren hayvan maalesef ki insandır…
İnsanoğlunun açgözlü bir canlı olduğunu bilmeyen yoktur herhalde. Bu açgözlülük, kakao ağaçları için de birebir biçimde devam ediyor. Çikolata üreticileri, daha fazla çikolata üretebilmek için daha fazla kakao ağacı dikiyor. Natürel kakao ağaçları dünyanın yalnızca kısıtlı yerlerinde yetişebildiği için, bilhassa Fildişi Kıyısı ve Gana üzere ülkelerdeki doğal ormanlar yok edilip, buralara kakao ağaçları çiftlikleri kuruluyor.
Bağımsız yayımlanan raporlara nazaran, bu tabiat katliamından dolayı kakao ağaçları çiftliği uğruna Afrika’da son 50 yılda orman örtüsünde %80 azalma görüldü.
Yerken çoğumuzun ağzında beğenilen bir tat bırakan çikolatanın öyküsü, vicdanlarımızda güzel bir tat bırakmayabilir.
Çikolata üreticilerinin daha fazla çikolata üretebilmek ismine tabiata verdiği ziyandan gereğince bahsetmişken, beşere verdiği zarardan bahsetmezsek olmaz. Doğayı zalimce katledenler, insanlara karşı ne tıp cürümler işliyormuş gelin daima birlikte inceleyelim.
Konunun hassasiyeti mucibince çikolata üreticilerinin insanlara karşı işlediği hataları “emek istismarı” ve “çocuk işçi” başlığı altında iki farklı istikametten incelememiz daha gerçek olacaktır.
Kakao personelleri, günlük 1 paket çikolata fiyatı kadar bile para kazanamıyorlar!
Bağımsız araştırma şirketleri ve insan hakları kuruluşları, pek çok defa yayımladıkları raporlarda kakao işçilerinin sıkıntı koşullarda ve asla adil olmayan fiyatlar karşılığında çalıştığını daha evvel pek çok sefer açıklamıştı. 2020 yılında açıklanan bilgiye nazaran kakao personellerinin günlük fiyatı yalnızca 0,90 dolar.
Konuyu daha uygun anlamak için biraz matematik yapalım. Bir kakao personeli, bir ay boyunca şayet hiç orta vermeden çalışırsa, ay sonunda eline geçen para yalnızca 27 dolar olacak. Bu bilginin daha acı kısmı ise, “ortalama” sözü. Yani günde 0,90 doların altında çalışan, ayda 27 dolar kazanamayan kakao personelleri de mevcut.
Günde yarım dolar kazanıp ay sonunda eline 15 dolar geçen çalışanları de düşünecek olursak şayet; Avrupalı çikolata üreticilerinin daha fazla çikolata üretmek için yalnızca doğayı değil, insanları ve onların emeklerini de sömürdüklerini açıkça söz edebiliriz.
Çikolatanın ham hususu kakao ağacı, kakao ağacının olmazsa olmazı ise çocuk işçiler!
Afirka’da kakao emekçilerinin emek sömürüsünden sonra gelen bahis, vicdanlarımızı daha da rahatsız edecek bir bahistir diye varsayım ediyoruz. Birleşmiş Milletler (BM)’in yayınladığı raporlara nazaran yalnızca Gana’daki kakao ormanlarında 1,6 milyon çocuk personel çalışıyor ve bu çocukların 1,4 milyonu 5 ila 11 yaş aralığında.
Yine BM raporlarına nazaran çocuk emekçilerin değerli bir kısmı Afrika’nın çeşitli ülkelerinden kaçırılarak getirilen çocuklardan oluşuyor. Öteki devletlerde çalışan çocuk çalışanların sayısı bilinmese de dünyada kakao emekçisi olarak çalışanların 2/5 oranında çocuk olduğu iddia edilmektedir.
Son yıllarda global baskı ve biraz da göz boyamak için çikolata üreticileri çeşitli adımlar attı.
Marka vermeye gerek duymadan, son yıllarda açıklanan bilgilerden dolayı dev çikolata firmaları ormanları korumak için tabiat dostu projeler ürettiklerini ve bu üslup projelere sponsor olduklarını, çikolata eserlerine artırım yapıp, artırım hissesini direkt emekçilere dağıtarak emekçi fiyatlarında güzelleştirme sağladıklarını, çocuk işçiliğinin kanayan bir yara olduğunu ve bunun için de tedbirler alacaklarını açıkladılar.
Pek çok kişi bu adımların göz boyamak için atıldığını düşünse de bizler bu adımların yapan tahliller olmasını temenni ediyoruz.
Bonus: Yıllardır kakao çalışanı olarak çalışan lakin bırakın çikolata tatmayı, ismini bile birinci sefer duyan Afrikalı emekçilerin çikolata ile tanıştıklarında verdikleri reaksiyon:
Peki ya sizler çikolatanın bizlere ulaşana kadar yaşadığı öykü hakkında neler düşünüyorsunuz?
Kaynaklar: 1 / 2 / 3 / 4 / 5 / 6 /