Sıcak yaz aylarına girdiğimiz günlerde pahasını daha da fazla hissetmeye başladığımız güneş kremleri, bedenimizi Güneş’in kavuran ışınlarından nasıl koruyor hiç düşündünüz mü? Bu kremlerin üzerinde SPF, UVA, UVB, PA+ PPD üzere pek çok terim yer alıyor ve aslında tüm bu tabirler bizlere değerli bilgiler sunuyor.
Bugün sizlere güneş kremi ambalajlarınınüzerindeki koruma faktörleri ve güneşin yol açtığı hasarlara değineceğiz. Fiyatları inanılmaz seviyelerde artmış olsa da her gün kullanmamız gereken güneş kremleri, aslında yalnızca doğal cilt rengimizi ya da bedende oluşturduğu kızarıklardan korumuyor. Haydi gelin güneş müdafaa faktörleri nedir ve koruma düzeyleri nasıl ölçülür yakından göz atalım. Bu kademede hangi muhafaza tabirinin hangi kıymete denk geldiğine bakmadan evvel güneş ışınlarının çeşitlerine ve tesirlerine bakalım.
Güneş ışınlarının çeşitleri ve yarattığı tesirler neler?
Dünya’ya ulaşan 100-400 nanometre aralığındaki Güneş ışınlarına ultraviyole adı verilir. Dalga uzunluklarına nazaran isimlendirilen bu ışınların tesirleri de değişiklik göstermektedir. Güneş kremlerinin üzerinde genellikle “UV” kısaltmasınıgörürüz. Ultraviyole ışınlarının kısaltması olarak kullanılan “UV”nin 3 farklı tipi bulunuyor. Bu ışınlar ise “UVA“, “UVB“, ve “UVC” ışınlarıdır. Artık bu ışın tiplerine yakından bakalım.
UVA ışınları
UVA ışınları, 315 ila 400 nanometre aralığında uzun dalga boylarındaki ışınlardır. Bu ışınlar bilhassa derinin alt tabakalarına kadar işleyen ziyanlı dalga uzunluklarına sahiptir. Ciltte geri dönüşümü olmayan hasarlara yol açan UVA ışınları; koyu lekelere, kırışıklığa ve elastikiyet kaybına yol açarak “Fotoyaşlanma” yani erken yaşlanma sebeplerinin en başında yer alır. Buna ek olarak uzun mühletler boyunca UVA ışınlarına maruz kalmak cilt kanserine neden olabilir.
UVB ışınları
UVB ışınları ise UVA’ya nazaran daha kısa dalga uzunluklarına sahip olan 280-315 nanometre aralığındaki ışınlardır. Uzun vadeli maruz kalma sonucunda hiperpigmentasyon ve kolajen kaybına neden olan bu ışınlar cildin üst tabakasına tesir ederek güneş yanıklarıyla birlikte önemli DNA hasarı ve ilerleyen süreçlerde cilt kanserine yol açabilir.
UVA ve UVB, sıklıkla tıpkı şeymiş üzere bahsedilse de farklı frekanslardaki dalga boylarıdır. Bu nedenle bu ışınlardan korunmak ve en az biçimde tesirlerine maruz kalmak için farklı seviyelerdeki UV muhafaza faktörlerinden yararlanmak gerekiyor.
UVC ışınları
UVC ışınları ise 200-280 nanometre dalga uzunluğuna sahip ışınlardır. Öteki ışın çeşitlerinin bilakis atmosferde soğurulan UVC ışınları, ozon katmanından geçemediği için bu bakımdan insan bedenine öbürleri üzere ziyan vermez.Ozon katmanı incelmeye devam ettiği takdirde en çok hasara uğrayacak olan organlar gözlerdir. 254 nanometre frekansında UV-GI isminde bir ışın dalgası daha bulunmaktadır. Bu ışınlar tıpkı vakitte antiseptik (mikrop öldürücü) özelliğe sahiptir.
Peki güneş kremlerinin üzerinde gördüğümüz SPF tam olarak nedir?
SPF, Sun Protection Factor yani Güneş Müdafaa Faktörü manasına gelmektedir. Güneş kremi ambalajlarının üzerinde görmeye en alışkın olduğumuz ve UV ışınlarından korunmanın süresini belirtmek için kullanılan milletlerarası tabirdir. Bir güneş kreminin verimliliği en yaygın biçimde SPF pahasına dayanıyor. Bu söz güneş kremlerinde SPF 15, 30, 50, 100 değerleriyle gösteriliyor. SPF olarak gördüğümüz muhafaza faktörleri UVB ışınlarına karşı muhafaza sağlayabiliyor. Yani aldığınız güneş kreminde sadece SPF pahası varsa UVA ışınlarına karşı korunma sağlamadığını bizlere gösteriyor. Bu bedele ek olarak güneş kremlerinin üzerindeki birtakım tabirlere nazaran eserin UVA ışınlarına karşı da müdafaa sağladığını anlayabiliriz.
UVA ışınlarından da koruyan güneş kremleri için kullanılan tabirler neler?
Kozmetik dalının gelişmesiyle birlikte pek çok farklı ülkede ve kıtada cilt bakım eserleri üretiliyor. Bu nedenle farklı birçok coğrafyadaki eser için farklı prosedür ölçümleri uygulanıp standartları belirleniyor. Güneş kremlerinin UVA ışınlarına karşı kollayıcı tesirlerini belirlemek için her bölgede farklı göstergeler ve ölçüm testleri yer alıyor. Bu ölçüm testleri SPF üzere üniversal olmadığı için pek çok ülke farklı kıymetlerle gösterebiliyor.
Amerika’da üretilen güneş kremlerinde UVA ve UVB ışınlarına karşı hami tesiri olduğunu belirtmek için Broad Spectrum (Geniş Yelpaze) terimi kullanılıyor.
Broad Spectrum’un tersine sadece UVA ışınlarından koruyan kremler de yer alıyor. Japonya, Güney Kore üzere cilt bakım kesimi ve rutinleriyle öne çıkan Asya kökenli eserlerde ise bu ışından müdafaa ibaresi PA+ kıymeti şeklinde gösteriliyor. Japon Kozmetik Sanayisi Birliği PA+ pahasını belirlemek için canlı organizmalar üzerindeki deneylerde (in vivo) kullanmak üzere geliştirdiği PPD adı verilen bir ölçüm testi kullanıyor.
Nedir bu PPD?
PPD; Persistent Pigment Darkening; yani “Kalıcı Pigment Koyulaşması” manasına geliyor. UVA ışınlarının ciltte yarattığı uzun vadeli hasarın ne derecede olduğunu ölçmek için geliştirilmiş bir test olan PPD, cildin ne kadar müddette koyulaşmaya başladığı hakkında bilgi veriyor. Öbür kıta ve ülkelerde bu süreç biraz farklı işliyor. Birleşik Krallık’ta Boots Star (Boots Yıldız) ölçüm sistemi mevcut. Avrupa Birliği’nde COLIPA, ABD’de ise FDA tarafından onay verilen cansız organizma üzerinde deneylere (in vitro) dayalı üç farklı ölçüm sistemi kullanılıyor.
PA+ kıymeti bize ne anlatıyor?
UVA koruma derecesini ölçen PPD testinden elde edilen sonuçların karşılığına denk 4 farklı PA+ kıymeti bulunuyor. (PA+’tan PA++++ düzeylerine kadar) PPD kıymetlerine nazaran PA+ aralıkları ise şöyle:
- PPD 2-4 aralığında PA+
- PPD 4-8 aralığında PA++
- PPD 8-16 aralığında PA+++
- PPD 16 ve üzeri için PA++++
Bu pahaları bir örnekle açıklayalım. Bir güneş kreminin üzerinde PPD 5 tabiri gördüğümüzde bu eserin kullanan kişiyi UVA ışınlarına karşı 5 kat daha uzun mühlet koruyacağı manasına geliyor. Bu paha de PA++’a denk geliyor.
Broad Spectrum (Geniş Spectrum) in vitro (canlı olmayan organizmaların yer aldığı) UVA ışınlarının kritik düzeydeki dalga uzunluklarına maruz bırakılarak yapılan deneylerde en az 370 nanometre düzeyinde ışınlar kullanılıyor. Bu ışınlarUVA ışınlarına karşı müdafaa genişliğini ölçmeyi sağlıyor. Geniş Yelpaze, ismini yaptığı müdafaa aralığı ölçümünden alıyor. Bu sözün kullanıldığı güneş kremlerinin hem UVA hem de UVB ışınlarına karşı müdafaa sağladığı biliniyor. Bu ölçüm sonucunda ABD’de üretilen güneş kremlerinin muhafaza onayı FDA tarafından veriliyor.
Birleşik Krallık’a ilişkin Boots Star (Yıldız) ölçüm sisteminde canlı organizma bulunmasına gerek olmadan aygıtlarla yapılan in vitro deneylerde UVA ışınlarına karşı müdafaa kıymeti UVB ışınlarına karşı olan muhafaza pahasına bölünerek elde ediliyor. Müdafaa bedellerinin bölünmesi (UVA/UVB) süreci sonucunda çıkan bedel, ilgili düzeye ne kadar yakınsa eser bu bedel karşılığındaki sayıya denk gelecek kadar yıldız alıyor.
Avrupa’da üretilen güneş kremlerinin üzerinde yer alan Avrupa Birliği standartlarına uygun olduğunu kanıtlayan UVA mührü, COLIPA tarafından onay alıyor. UVA mührü ambalajların üzerinde yuvarlak içine alınmış UVA simgesi formunda gösteriliyor.
SPF kıymeti bize neyi gösteriyor?
SPF kıymeti arttıkça güneş kreminin tesiri ve koruma mühleti de artıyor. Bu pahası kolay bir örnek üzerinden açıklayalım. Cildin doğal korunma düzeneğinin 10 dakika olduğunu varsayalım. 15 SPF’lik bir güneş kremi kullanan birinin güneş ışınlarından korunma mühleti 10 dakikadan 150 dakikaya çıkacaktır. Sonuç olarak SPF göstergesinin bedeli arttıkça, cildin güneş ışınlarından korunma müddeti de uzamış oluyor.Yani SPF 15 değerinde güneş kremi kullanan bir kişi, UVB ışınlarına karşı 15 kat daha uzun mühlet muhafaza altında oluyor.Bu denkleme ek olarak her insan cildinin UVB ve UVA ışınlarına karşı doğal korunma müddeti farklılık gösterebiliyor.
Uzmanlara nazaran minimum 15 SPF muhafaza vaadi bulunan bir eseri kullanmak,cildi UVB ışınlarına karşı %93 oranında koruyor. Lakin bu kıymet 30 SPF olduğunda korunma oranı iki katına çıkmıyor. 30 SPF azamî %97 oranında bir muhafaza sağlıyor. 50 SPF ise %98 koruma sağlıyor. Aslında SPF oranı bize daha çok güneş kreminin müdafaa mühletini gösteriyor.
Neden her gün güneş kremi kullanmalıyız?
Güneş kremlerinizi bir sefer kullanıp bıraktığınızda kalıcı bir tesir kelam konusu değil. Kremin muhafaza faktörünün bedeli azamî olsa dahi %100 bir müdafaa oranı mümkün olmuyor. Amerikan Dermatoloji Akademisi ve Deri Kanseri Vakfı, her gün en az 15 SPF ve PA++ kıymetinde bir güneş kremi kullanımını öneriyor. Uzmanlara nazaran 15 SPF ve üzerinde kıymete sahip güneş kremleri muhtaçlık halinde gün boyunca birkaç defa tazelenerek kullanılmalı.
Güneş ışınlarının oluşturduğu hasarlar bizi yaşlandırıyor.
Güneş ışınlarının yarattığı hasarlar sonucunda %90 oranında yaşlanıyoruz. Uzmanlar çok açık cilt rengine sahip insanların UV ışınlarına karşı yüksek risk grubunda olduklarını söylüyor. Özellikle bedeninde çok sayıda açık ve koyu renkli ben bulunan insanların cilt sıhhatlerini denetim altında tutabilmek için sık sık cilt lekeleri ve benlerini denetim ettirmeleri gerekiyor.
2012 yılında 69 yaşında bir erkek hastaya Tek Taraflı Dermateheliyoz olarak literatüre geçen (Unilateral Dermatohelios) tek istikametli güneş yaşlanması hastalığı teşhisi konuluyor.
28 yıl boyunca yüzünün bir yarısı öbür yarısından çok daha fazla güneşte kalan kamyon sürücüsü, The New England Journal Medicine mecmuasındaki bir makaleye bahis oluyor. Görselde bahsi geçen hastanın yıllar boyunca UVA ve UVB ışınlarına direkt maruz kalması sonucunda yüzünün yalnızca bir yarısında ileri düzeyde bir yaşlanmaya yol açtığı görülüyor.
Makaleye bahis olan bu enteresan olay bile tek başına her gün güneş kremi kullanmanın kıymetini hatırlatıyor. Yalnızca yaz aylarında değil tüm mevsimlerde güneş kremi kullanmayı alışkanlık haline getirmek gerekiyor.
Güneş ışınlarının yaşlandırma tesiriyle ilgili yapılan deney
Güneş ışınlarının yaşlandırma tesirini ölçmek isteyen bilim insanları bir kümeye düzenli olarak güneş kremi kullanan insanları koyar. Öteki kümeye ise güneş kremi kullanmayan denetim kümesi yerleştirilir. Bu deneyin sonucuna nazaran hiç güneş kremi kullanmayan kişilerin % 24 daha fazla yaşlandığı gözlemlenmiştir.
Bu bilgiler ışığında, ciltte en büyük özgür radikal hasara güneşin ziyanlı ışınlarının yol açtığı sonucunu elde ediyoruz. Ortalama bir müdafaa pahasına sahip güneş kreminin geçmişe dönük hasarlarını %100 oranla aksine çeviremediğini; fakat şimdi oluşmamış hasarların önüne geçmekte oldukça tesirli olduğunu söyleyebiliyoruz.
Güneş kremlerini her gün kullanmalı mıyız?
Sonuca baktığımızda güneş kremlerinin sıhhatiniz için de değerli olduğunu görüyoruz. Havanın sıcaklığından bağımsız olarak vücudumuza tesir eden ziyanlı güneş ışınlarından korunmak gerekiyor. Her şeyde olduğu üzere Güneş’in de fazlasının ziyan olduğu bilgisinden yola çıkarak sistemli olarak güneş kremi kullanmamız gerekiyor. Yeni bir güneş kremi alırken SPF değerinin yanında UVA ışınlarına karşı da koruduğuna dair açıklamalarına bakmak gerekiyor.
Kaynak: 1, 2, 3, 4, 5, 6