1996–2002 yıllarında Avrupa’nın 38 ülkesinde sayıları 150.000 civarını aşmış intihar hadisesi tespit edildi ve DSÖ, 2000 yılında tüm dünyada yaklaşık olarak bir milyon kişinin intihar ederek ömrünü sonlandırdığını söz etti. DSÖ, günümüzde ise her yıl dünyada 800 bin kişinin hayatına son verdiğini söylüyor. Jandarma Genel Komutanlığının 2020 faaliyet raporunda ise 2020 yılında ‘takibi gereken olaylar’ başlığı içerisinde 5 bin 593 kişinin intihara teşebbüs ettiğinin tespit edildiği duyuruldu. Türkiye’de yıllık intihar teşebbüsü sayısı ise 40 ila 150 bin civarı ortasında olduğu tabir ediliyor.
Bu durumda Durkheim’ın çalışmasının toplumun geleceğine ışık tuttuğu aşikâr. Üstelik Durkheim’ın eleştirdiği nokta, kapitalizmin herkese daha fazla mal ve servet birikimi sağlayabilecek bir motto ile piyasaya çıkması.
Yani kapitalizm daha fazla memnunluk getirebilecekken, tam aykırısı bir sonuç olan intihar hadiselerinin artışı kapitalizmin memnunluk getiren bir şey olmadığını düşündürüyor. Pekala Durkheim’ın bu ters orantılı duruma yönelik tespitleri nelerdi? Gelin daima birlikte bakalım.
Durkheim’a nazaran intiharların nedenlerinden biri, kapitalizmin yarattığı kişisellik algısı.
Durkheim, yaptığı çalışma sonucunda intihar tiplerinin bencil, özgecil ve kuralsız (anomik) olduğundan bahsetmekte. Bu ne demek derseniz, örneğin mevzumuzla da kontaklı olan bencil intihar tipinde bir insan içinde bulunduğu toplumla bütünleşmiş hissedemezse intihara yönelebiliyor zira kişi, kendisini yalnız, kimsesiz hissediyor.
Kapitalizmin, bireyciliği öne çıkararak klasik toplumlardaki bir topluluğa ilişkin olma durumunu ortadan kaldırıyor. Anlaşıldığı üzere kapitalist sistem, bireyi merkeze alan ve bireyin yapabileceklerine, kapasitesine, hudutlarına odaklanan bir işleyişe sahip olduğu için bu işleyişe ayak uyduramayan şahısların intihara yönelebileceği Durkheim’ın teorileri ortasına giriyor.
Kapitalizm, bireylerden yapabileceklerinden fazlasını istiyor. Bu nedenle de toplumda kuralsızlık, çok rekabet, mutsuzluk üzere problemler ortaya çıkabiliyor.
Durkheim, kapitalizmin insanlara, ‘yapabileceklerinden fazlasını yapabilecekleri’ tarafında bir umut aşıladığından bahsetmekte. Böylece beşerler üzerlerinde baskı hissederek yaşadıkları hayattan mutlu olmuyor ve amiyane tabirle bahtlarına küsüyor. İnsanların ortasında kıskançlık, öfke ve nefret üzere hisler daha fazla artıyor zira herkes kapitalist nizam içerisinde daha fazla maddiyata sahip olmak istediği için beşerler, kendinden fazla lükse sahip olan birisini tehdit olarak görebiliyor.
Mesela klâsik toplum yapılarında beşerler bir kümeye ilişkin hissedebilmek için o kümenin kurallarını içselleştirmek zorundaydı. Hatta Durkheim, bir kümenin kurallarıyla aşırı özdeşleşme sonucu edilen intiharlara özgecil intihar ismini veriyor. Ancak artık çağdaş toplum yapısıyla birlikte özgür olmak popülerleşti. Kapitalizm, çağdaş toplum yapısını ‘kuralsız’ olma istikametinde beslediği için toplumsal normların aşındığı söylenebilir. Durkheim ise bu durumu kuralsızlık manasına gelen anomi kavramıyla açıklayarak; toplumsal normlar aşındığı vakit insanların tutunabileceği bir mananın kalmadığı, bu nedenle de intiharların oluşabileceği formunda açıklıyor.
En kıymetlisi kolektif bir çöküş ile gelen aile olgusunun zayıflaması.
Durkheim, kapitalizmle birlikte toplumda kolektif algının zayıfladığı ve normsuzluğun oluştuğundan bahsetse de insanları intihara götüren temel nedenin tutunacak bir aile bulamamaları olabiliyor. Zira aile bireylerin kendilerini ‘ait hissedebilecekleri’ bir ortam. Ancak Durkheim’ın da belirttiği üzere aile kavramı geniş aileden çekirdek aileye hakikat evrildi ve bu aile yapısı doğumdan mevte kadar birbiriyle iç içe değil.
Misal günümüzde artık çocuklar büyüdükleri vakit, klâsik periyotlarda olduğu üzere ailelerin yanında çalışmak istemeyebiliyor, kendi hayatlarını kurmak isteyebiliyor. Yani günümüzde çoğunlukla beşerler, daha fazla ekonomik tasaya sahip olduğu için kapitalizmin ferdi olarak çalışıp çabalamanın gerektiğine dair öğüdünü dinleyerek içinde bulundukları toplumsal kümeden uzaklaşmayı tercih edebiliyorlar.
Kaynaklar: 1, 2, 3, 4, 5
