Şiir denilince herkesin aklına farklı bir tarif gelebilir lakin eminiz bunların en büyük ortak noktası kesinlikle his olacaktır. Zira bazen ciltlerce kitapta anlatılamayan bir his, iki satırlık bir şiirde anlatılarak okuyucu için eşsiz dünyaların kapısını aralayabilir. Şiirin bu güçlü tutumu nedeniyle insanlık kendini kelamla tabir etmeye başladığı günlerden beri şiirler söyleniyor ya da şiirler yazılıyor.
Edebiyat cinsleri ortasında en eskilerden bir tanesi olan şiir, kendi içinde de cinslere ayrılıyor. Elbette birtakım teknik detaylarla sınıflandırılan şiirler var lakin biz bu yazımızda şiirin konusuna nazaran sınıflandırılarak oluşturulmuş cinslerine odaklanacağız. Elbette ayrıntılara geçmeden evvel şiir nedir sorusu üzerinde biraz durarak şiirin tarihinden bahsetmemek olmaz. Gelin şiir nedir, çeşitleri nelerdir biraz daha yakından bakalım.
Şiir nedir? Tarihi, şiir cinsleri ve özellikleri:
- Şiir nedir?
- Şiir tarihi
- Konularına nazaran şiir cinsleri ve özellikleri:
- Lirik şiir
- Pastoral şiir
- Epik şiir
- Didaktik şiir
- Satirik şiir
- Dramatik şiir
Hatırlayalım, şiir nedir?
En temel tarifiyle şiir; hislerin, fikirlerin ya da bir hayalin kendi içinde bir sisteme sahip mısralar ile ahenkli bir lisan kullanılarak anlatılmasıdır. Edebiyat tipleri ortasında en eskilerden bir tanesi olan şiir hakkında bugüne kadar yapılan sayısız tarif vardır.
Örneğin Ahmet Haşim şiir için ‘Nesre çevrilmesi mümkün olmayan nazım.’ demiştir.. Cahit Sıtkı Tarancı ise şiir için ‘Şiir, sözcüklerle hoş haller kurma sanatıdır.’ demiştir. Şiir; hece ölçüsü ile, aruz ölçüsü ile ya da hür ölçü ile yazılabilir. Kendine mahsus özellikleri ortasında şiiri düz yazıdan ayıran en temel nokta, nasıl yazılırsa yazılsın kendi içinde bir ahenge sahip olmasıdır.
Şiir tarihi:
Şiirin tarihi seyahatinin ayrıntıları elbette diğer bir yazının konusu fakat tarihte karşımıza çıkan ilk şiirlerden bahsetmek gerekirse Antik Yunan demek mümkün. İngilizce şiir manasına gelen poetry kelimesi de zati Antik Yunan kökenlidir. Şiir kavramı ile Antik Yunan’da karşılaşıyor olsak bile aslında tarihte her vakit şiir vardı.
Sözlü edebiyat eserleri maalesef bugüne gelemediği için yazılı kaynaklara baktığımız vakit milattan evvel 2500’lü yıllarda Mısır hiyerogliflerine kazınmış şiirler buluyoruz. Milattan evvel 2000’li yıllarda Sümerler, milattan evvel 2300’lü yıllarda Akadlar, İbraniler, Çinliler, Araplar, Persler, Türkler ve daha kaç eski medeniyet his ve kanılarını anlatmak için şiire başvurmuştur.
Konularına nazaran şiir cinsleri ve özellikleri:
- Lirik şiir
- Pastoral şiir
- Epik şiir
- Didaktik şiir
- Satirik şiir
- Dramatik şiir
Lirik şiir:
Coşkulu bir lisan kullanılarak his ve kanıların anlatıldığı şiirler lirik şiir olarak isimlendirilir. Antik Yunan’da bu cins şiirler lir ismi verilen bir enstrümanla söylendikleri için bu biçimde isimlendirilmiştir. Temel gayesi okuyucuya ve dinleyiciye ağır his transferi yapmaktır.
Örnek;
Pastoral şiir:
Çoban şiiri olarak da isimlendirilen pastoral şiir, doğal hoşlukların ve kır hayatının anlatıldığı şiir tipidir. Bu şiir cinsinde sade bir anlatım öne plana çıkar. Bir çobanın ağzından yazılan idil ve karşılıklı konuşma biçiminde yazılan eglog olmak üzere iki temel biçimi vardır.
Örnek;
Epik şiir:
Destansı bir anlatıma sahip olan ve dinleyenlere ağır his transferi yapmak için söylenen epik şiir, Yunanca destan manasına gelen epope kelimesinden türetilmiştir. Epik şiirlerde genel olarak savaş öyküleri, kahramanlık hikayeleri ve yiğitlik maceraları işlenir.
Örnek;
Didaktik şiir:
Okuyucusuna ve dinleyicisine belli bir mevzuyu anlatmak ve öğüt vermek maksadıyla yazılan şiirler didaktik şiir olarak isimlendirilir. Edebiyatımızda ta’limî olarak da isimlendirilen didaktik şiirlerin temel emeli öğretici olmak olduğu için his istikametinden zayıf olabilir.
Örnek;
Satirik şiir:
Bir kişinin, bir durumun ya da bir olayın şair tarafından eleştirel bir lisanla anlatıldığı şiirler satirik şiir olarak isimlendirilir. Didaktik şiirlerle misal özellikler taşırlar fakat satirik şiir birçok vakit hayli iğneleyici bir lisanla eleştirdiği için kendine has bir anlatım biçimine sahiptir.
Örnek;
Dramatik şiir:
19. yüzyılda tiyatroların düz metinlere geçmesinden öncesine kadar tiyatro oyunlarında kullanılan lisan, dramatik şiir olarak isimlendirilir. Shakespeare tarafından kaleme alınan ve sahnelenen oyunlar dramatik şiir cinsinin en kıymetli örnekleri ortasındadır.
Örnek;
İnsanlığın kendini kelamla anlatmaya başladığı günden beri en sık başvurduğu edebiyat cinslerinden olan şiir nedir sorusu üzerinden tarihine göz attık ve bahislerine nazaran şiir cinslerinden bahsederek örneklerle açıkladık.
