Lale Bölümü, periyodun en kıymetli yöneticilerinin köşk ve konaklarında lale ekilmesinden ismini alan, sık sık yenilik ve ıslahatların yapıldığı bir devirdir. Birebir vakitte tarihi kaynaklar ve uzman tarihçiler tarafından zevk ve cümbüş periyodu olarak da isimlendirilir.
Osmanlı İmparatorluğu’nun gelecekteki siyasetlerini ve kimi kurumsal sistemlerini değiştirecek olan bu devir tarihi açıdan epey kıymetlidir. Lale Zamanı, birçok tarihçi tarafından Batılılaşma politikalarının başlangıcı olarak da görülüyor. Gelin Lale Dönemi’ni inceleyip, bu devirde yapılan yeniliklere ve ıslahatlara yakından bakalım.
İçindekiler
İlk olarak, Lale Devranı nedir?
Lale Periyodu, Osmanlı İmparatorluğu’nda 3. Ahmet devrinde başlayan ve 12 yıl boyunca süren devirdir. Kimi tarihçilerin ‘Zevk ve cümbüş dönemi’ olarak isimlendirdiği Lale Zamanı’nda pek çok yenillik de yapılmıştır. Bu yeniliklerden içeriğimizin devamında da bahsedeceğiz. Artık Lale Bölümü’ne neden ‘Lale Devri’ dendi, buna bakalım.
Kültürel ve toplumsal yaşantıda birçok yeniliğin ve gelişmenin yaşandığı bu periyodun başlangıcından sonuna kadar bir barış dönemi yaşandı. Yaşanan savaşsız süreç ve yöneticilerin laleye duyduğu ilgi, periyodun bu biçimde isimlendirilmesini sağladı. Bu tabiri birinci kullanan kişi ise Yahya Kemal Beyatlı’dır. Lale Dönemi ismi Yahya Kemal Beyatlı ile Ahmet Refik Altınay ortasındaki bir sohbet esnasında ortaya çıktı. İki muharrir da bu periyot hakkında eserler üreterek tarihe ve edebiyata değerli katkılar sağlamıştır.
Peki Lale Devranı ne vakittir?
Lale Bölümü, 1715- 1718 yılları sırasında Osmanlı İmparatorluğu ile Avusturya Arşidüklüğü, Venedik Cumhuriyeti ve İspanya ortasında gerçekleşen savaşın akabinde imzalanan Pasarofça Antlaşması‘nın sonrasında başlamıştır. Bu barış antlaşması ismini imzalandığı pozisyon olan, Sırbistan’ın Pasarofça şehrinden almıştır.
Bu barış, zevk ve cümbüş periyodu, günler süren Patrona Halil İsyanı ile son bulmuştur. İsyanı, Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın düzenlediği cümbüşleri ve yaptıklarını israf olarak gören tıpkı vakitte da ekonomik sorunlar çeken bir küme başlatmıştır. Başlangıcın akabinde geniş kitlelerin katıldığı ayaklanma sonucunda Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa idam edilmiş, sultan tahttan indirilmiştir.
Lale Periyodu padişahları kimlerdir?
Dönemin sultanı III. Ahmet, kültürel ve toplumsal hayatta birçok yenilik ve ıslahat gerçekleştirdi. III. Ahmet bu siyasetleri uygularken Sadrazam İbrahim Paşa ile uyumlu bir formda çalışmıştır. Gerçekten Lale Devri’nin bitişinde İşverene Halil İsyanı sonucunda III. Ahmet tahttan indirildi, sonraki varis IV. Ahmet ise sıradaki sultan olmayı reddetti. Tahtan indirilen III. Ahmet’in akabinde yeğeni ve II. Mustafa’nın oğlu olan I. Mahmud tahta geçmiştir.
Lale Devri’nde yapılan yenilikler ve ıslahatlar nelerdir?
Modern itfaiye teşkilatı: Tulumbacılar Birliği
1719 yılında ülkeye büyük ziyanlar veren yangınlar sonucunda Sultan III. Ahmet’in emri ile kurulmuştur. Bu teşkilat evvelki itfaiye teşkilatına nazaran daha çağdaş ve daha teşkilatlı olacak formda planlandı. Tulumbacılar Birliği, Yeniçeri Asker Ocağı‘na bağlı bir afet birliği olarak bu devirde kurulmuş oldu.
Bu teşkilatın kurulması halkın can güvenliği konusunda yöneticilere ve sultana duyduğu inancı arttırmıştır.
Gelişmişliği izlemek için Batı’ya gönderilen elçiler
Askeri bahisler hariç olmak üzere toplumsal mevzularda Avrupa’dan geride kalındığını fark eden Osmanlı idaresi, batıdaki gelişmeleri daha yakından takip edebilmek için birçok ülkeye elçilikler açtı. Elçiler gönderildiği ülkelerde gösterişli bir biçimde karşılandı ve büyük hürmet gördü.
Osmanlı elçileri, Avrupa’nın birçok ülkesinde yenilikleri takip etmiştir. Fransa elçisi Osmanlı ile Fransa ortasındaki ticari alakaların geliştirilmesinde büyük rol oynamış, öte yandan Rusya elçisi ise Osmanlı ile Rusya ortasında hudut meseleleri yüzünden çıkabilecek muhtemel bir savaşı önlemiştir. Hasebiyle bu periyotta açılan elçiliklerin Osmanlı’ya epeyce fazla katkı sağladığını çarçabuk söyleyebiliriz.
Eğitim ismine Batı’ya gönderilen öğrenciler
Osmanlı yenilikleri yakalamak ismine elçilikler ile yetinmemiş, Avrupa’ya eğitim alması için çok sayıda öğrenci de göndermiştir. Tarih boyunca ülkelerdeki gerilemenin önlenmesinde düzgün eğitim alan, nitelikli beşerler rol oynamıştır. Osmanlı da yenilikleri yakalamak için batı ülkelerine eğitim hedefli öğrenciler göndermiş, bu siyaset ile nitelikli bürokratların yetiştirilmesi amaçlamıştır.
Batı yapıtlarının çevrilmesi: Çeviri Heyeti
Görevi yurt dışından gelen yapıtları lisanımıza çevirmek olan Tercüme Heyeti bu devirde kurulmuştur. Çevrilen yapıtların birçok dini hususlarda olmuştur. Bu yapıtların çevrilmesi, batı ile etkileşim ismine da kıymetli bir adımdır.
İlk özel matbaa: Darü’t-Tıbâati’l Amire
Dönemin en kıymetli yeniliklerinden biri ise birinci özel matbaanın açılmasıdır. Periyodun din adamlarından alınan müsaadeyle ve Sultan III. Ahmet’ten alınan uygunluk fermanıyla Darü’t-Tıbâati’l Amire isimli matbaa kurulmaya başlandı. Matbaa, Said Efendi ve İbrahim Müteferrika tarafından Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın takviyesiyle açıldı. Makine ve Latin Alfabesi kalıpları Avrupa’dan getirildi. Matbaada basılan birinci kitap 1729 yılında bir kelamlık olan Vankulu Lügatı oldu.
Türk kültürünün Avrupa’ya yayılması ve kültür etkileşimi
Osmanlı’da toplumsal ve kültürel manada Batılılaşma sürecinin başlamasının akabinde Avrupa ile olan etkileşim arttı. Artan etkileşim hem Osmanlı’da Avrupa kültürünün yayılmasına hem de Avrupa’da Türk kültürünün yayılmasına sebep oldu. Osmanlı’da, bilhassa süsleme sanatlarında ve mimari alanlarda Avrupai üsluplar görülmeye başlandı. Avrupa’da ise Türk kültürü bir moda unsuru oldu.
İlk kâğıt fabrikası
İlk kâğıt fabrikası Lale Devri’nde Yalova’da açılmıştır. Fabrikanın açılma nedeni ise birinci özel matbaa olan Darü’t-Tıbâati’l Amire matbaasının muhtaçlıklarını karşılamaktı. Bu fabrikanın kuruluşu ekonomik açıdan hayli değerlidir. Matbaanın Osmanlı’daki gelişiminde büyük rol oynamıştır.
Sağlık alanında değerli gelişme: Çiçek aşısı
Lale Devri’ndeki en değerli gelişmelerden biri de çiçek aşısının kullanılmaya başlanmasıdır. Çiçek hastalığı devrin en tehlikeli hastalığıydı. Çiçek hastalığı, hastalarda ateş semptomu gösteriyor ve acı dolu bir süreç yaşatıyordu. Aşının uygulanmaya başlanmasıyla, pek çok beşerde bu hastalığa karşı bağışıklık oluşmaya başladı ve çiçek hastalığından mağdur olan insan sayısında önemli bir düşüş yaşandı.
Seramik ve çini fabrikaları
Bu devirde hem mimari alanda hem de günlük hayatta kullanılabilmesi için seramik ve çini fabrikaları kurulmuştur. Bu gelişme Türk mimarisine birçok yenilik kazandırmış ve bu gereçlerden oluşan süslemeleri kültürümüzün bir parçası haline getirmiştir.
Hendesehane
Osmanlı’da kurulan birinci çağdaş askeri okuldur. Bu okul, askeri mühendisler yetiştirmiş ve Batılı biçimde bir eğitim vermiştir. Hendesehane, Lale Devri’nin sonunda Sultan I. Mahmud tarafından kuruldu. Okulun kurulmasının maksadı ise kara ve deniz ordularına mühendisler yetiştirmekti.
Lale Devri’nin özellikleri nelerdir?
- Diplomasi ön plana çıkmıştır, savaşsız bir periyottur.
- Avrupa’nın toplumsal ve kültürel manada üstünlüğü kabul edilmiştir.
- Osmanlı’daki birinci çağdaş kurum ve teşkilatlar bu devirde kurulmuştur.
- İlk kere süreksiz elçilikler açılarak Avrupa’nın yenilikleri takip edilmiştir.
- Zevk ve cümbüş periyodudur.
Lale Dönemi birçok özelliğiyle, Osmanlı tarihinde birçok yenilik ve ıslahata konut sahipliği yapıyor. Sağlıktan eğitime, eğitimden afet durumu teşkilatlarına kadar pek çok alanda ıslahat yapılmıştır.
Sonuç: Lale Devri’nde neler oldu, ehemmiyeti nedir?
Özetlememiz gerekirse sağlıktan eğitime, eğitimden afet durumu teşkilatlarına kadar birçok alanda birincilerin gerçekleştiği bu devir, Batılılaşma sürecine de ayna tutmasıyla hayli kıymet arz ediyor. Birebir vakitte bir barış devri olan ve yöneticilerin yeniliklere olumlu bakışıyla özel bir devir olan bu periyot, Osmanlı tarihiyle ilgilenen insanların kesinlikle yakından incelemesi gereken bir tarihi süreçtir.