Mısırlılar semavi dinlere inanmadan evvel ilah – önder anlayışı vardı yani firavunlar ilah olarak görülüyordu. Ondan da öncesinde Antik Mısır’ın sayısız ilah ve tanrıçadan oluşan geniş bir inanç sistemi vardı. Bugün Mısır mitolojisi olarak isimlendirdiğimiz inanç sisteminin en değerli figürü ise güneş ilahı RA’dır. Eminiz bulmaca çözmeyi seven pek çok okuyucumuz RA ile ‘iki harfli, Antik Mısır’ın güneş tanrısı’ cümlesinden sonra tanışmıştır.
RA’yı Mısır mitolojisi için kıymetli bir figür yapan sadece güneş yaradanı olması değildir, pek çok öyküye nazaran RA aslında her şeyin yaratıcı gücü olan tek allahtır. Güneşin hayat verme özelliğinin bu kıssalar üzerinde büyük bir tesiri vardır. Dini yapı değişse bile RA uzun yıllar ehemmiyetini korumuş ve kendisine inananlar bulmuştur. Gelin anlatılan kıssalar üzerinden Mısır’ın güneş ilahı RA kimdir tüm ayrıntılarıyla inceleyelim.
İçindekiler
Antik Mısır’ın güneş ilahı RA kimdir?
RE olarak da anılan RA, Antik Mısır’ın güneş yaradanıdır. Bugün Mısır mitolojisi olarak isimlendirdiğimiz inanç sisteminin en eski ve en kıymetli ilahlarından bir adedidir. Sabah güneşi Ra-Horakhty, öğle güneşi Amun ve akşam güneşi Atum ile ilişkilendirilmektedir.
RA sadece ilahın ismi değildir, birebir vakitte Antik Mısır lisanında güneş manasına gelir. Bu açıdan baktığımız vakit RA, güneşin gücünün somutlaştırılmış bir halidir ve dahası, güneşin kendisidir. Şöyle düşünelim; bir ilah yeraltından çıkıyor, bütün gökyüzünü dolaşarak yeryüzüne ömür veriyor ve sonra yine yeraltına iniyor.
Erken periyot RA tasviri ve ortaya çıkış kıssası:
RA ile birinci kere Saqqara bölgesinde bulunan ve milattan evvel 2400 – 2300 yıllarına tarihlenen piramitlerdeki lahitlerde karşılaşıyoruz. Bu anlatıda RA, hükümdarların ruhunu topluyor ve Sazlık Tarlası cennetine götürüyor. Güneş rabbinin kenti olarak bilinen Iunu, RA inanç sisteminin merkeziydi. Kendisi sırf hükümdarları öbür dünyaya götürmüyor, tıpkı vakitte ilahi nizamı ve dengeyi sağlıyordu.
Yaratılış mitlerine baktığımız vakit RA büyük bir höyük üzerinde durarak evvel kendini, daha sonra ise öbür rableri yarattı. Tanrıları yaratan ilah Atum’u ve sihir rabbi Heka’yı yarattı. Sihri yaratanın RA olması son derece değerlidir zira Antik Mısırlılar için her şeyi mümkün kılan güç sihirdir. Güneş ile sihrin ilişkilendirilmesi de bu açıdan enteresan. RA gök rabbi Horus ile de ilişkilendirilir ve Ra-Horakhty olarak tapılırdı. RA’nın yaratıcı ilah sıfatında olması nedeniyle kendisine Amun – Ra da denilmektedir.
En sık gördüğümüz RA tasvirlerinden olan üstünde güneş diski olan şahin başlı erkek aslında Ra-Horakhty’dır. Güneş diskinin altında bir bok böceği olarak tasvir edildiği Ra-Khepri versiyonu da vardır. Antik Mısır’ın beşinci hanedan periyodunda RA için güneş tapınakları yapıldı. Sonraki yıllarda RA bir apis boğası ve Mnevis boğası olarak da tasvir edilmiştir. Hatta Mnevis boğası yaşamakta olduğu için direkt ona tapıldığı da görülmüştür.
Güneş rabbi RA’nın Mısır mitolojisindeki rolleri:
Göklerdeki RA
Piramit metinlerinde RA’nın gökyüzünde yaşadığı anlatılmaktadır fakat Cennetsel İnek Kitabı olarak anılan farklı bir metne nazaran aslında RA uzun yıllar öteki ilahlarla birlikte yeryüzündeydi ve insanları yönetiyordu. Kelam konusu metnin milattan evvel 2181 – 2040 yıllarında ortaya çıktığı düşünülse de bugüne kalan metin milattan evvel 1570 – 1069 yıllarına ortasına tarihleniyor.
Anlatılana nazaran dünyaya hükmeden RA artık yaşlanmıştı ve insanların nankörlüklerinden bıkmıştı. Bu nedenle RA’nın Gözü olarak bilinen tanrıça Hathor’u çağırdı. Hathor, dönüşümü simgeler ve RA’nın müsaadesi ile ortalığı kasıp kavurur. Hathor özgür bırakıldı ve insanları yok etmeye başladı. RA onu bir türlü durdurmadı. Hathor, yırtıcı Sekhmet’e dönüştü.
RA en sonunda 7 bin sürahi biranın kana benzemesi için kırmızıya boyanmasını emreti ve bunları Dendera ovalarına döktürdü. Sekhmet bunu içti ve tekrar Hathor oldu. Bu olaylardan sonra RA, tanrıça Nut’tan kendisini cennete tanışmasını istedi. Nut bir ineğe dönüşerek RA’yı sırtına aldı ve gökyüzüne taşıdı. RA bu ortada Sazlık Tarlası’nı yarattı ve insanları kendi sistemlerini kurmakla görevlendirdi.
Dünyadaki RA
Dünyayı ve hayatı RA yarattı ve saltanatı Osiris ile İsis’e verdi. Mevsimler, güneş ışığı ve bereketli topraklar RA’nın dünyaya bıraktığı izlerdir. RA tıpkı vakitte yazı ilahı Thoth ve kızı Seshat’ın müdafaası altında insanlara kutsal metinler de göndermiştir. Bunlar RA ismine yapılan tapınaklarda saklanmaktadır.
Yeraltındaki RA
RA gün uzunluğu gökyüzünde geziyor ve gece olduğunda kendini Milyon Ruhun Gemisi’ne çevirerek ölülerle birlikte yeraltına iniyordu. Onun en büyük yardımcısı ölülerin yargıcı Osiris’tir. RA birebir vakitte ölülerin nereye gideceğine de karar verir. Yılan Apophis her gece RA’ya saldırır. Şayet güneş doğduysa bilin ki RA Apophis’i yenmiştir.
Ölüler Kitabı’nda anlatıldığına nazaran her ruh Osiris’in önünde yargılanıyor. RA ise görünmez bir biçimde her bir yargılamayı izliyor. Farklı tasvirlerde RA’nın kızlarından bir tanesi olan Ma’at bu yargılamalara katılırken görülür. Kararları Osiris veriyor üzere görünse de aslında Ra-Osiris olarak tüm kararlar RA’dan çıkmaktadır.
Yaratıcı RA
Antik Mısır’ın yaratılış öykülerine baktığımız vakit karşımıza RA, Atum, Ptah ve tanrıça Neith çıkar. Yani aslında RA tek yaratıcı ilah değildir. Ancak sonraki yıllarda bir ilah ya da tanrıça hangi isimle anılırsa anılsın onun RA olduğuna inanılmıştır. Buna nazaran aslında farklı ilah ve tanrıça isimleri sırf RA’nın vasıflarını sembolize etmektedir.
En bilinen yaratılış öyküsüne nazaran RA kendi kendini yarattı ve bir höyüğün üstüne durdu. Penisini kesti ve akan kandan evvel otorite Hu’yu ve zihin Sia’yı yarattı. Akabinde hava ilahı Shu’yu yarattı ve Shu kendi gölgesi ile çiftleşerek nem yaradanı Tefnut’u doğurdu. Tefnus ortadan kaybolunca RA’nın Gözü onun peşine düştü ve bulup RA’ya getirdi. RA’nın memnunluktan döktüğü gözyaşları bayanı ve erkeği ortaya çıkardı.
Ortaya çıkan insanların yaşayacak yeri olmadığını nazaran Shu ve Tefnut çiftleşerek toprak Geb’i ve gökyüzü Nut’u yarattılar. Daha sonra Geb ve Nut; Osiris, İsis, Set, Nephthys ve Horus’u yarattı. Yaratılan tüm yaradanlara birer vazife verildi. Böylelikle hem dünya tertibi hem de beşerler ile ilahlar ortasındaki ilgiler üretilmiş oldu.
Kral ve hükümdarın babası RA
Sonraki periyotta RA bir kral olarak değil de yeryüzündeki hükümdarların yani firavunların babası olarak görüldü. Firavun Userkaf, RA için birinci tapınağı dikti. Milattan evvel 1353 – 1336 yılları ortasında yaşamış Akhenaten periyodunda RA dışındaki tüm rabler yasaklandı. Milattan evvel 1336 – 1327 yılları ortasında yaşamış Tutankhamun periyodunda bir ıslahat daha yapıldı ve öteki rabler geri geldi. Milattan evvel 30 ile milattan sonra 646 yılları ortasındaki Roma devrine kadar bu inanç sürdü ve sonrasında Hıristiyanlığın yükselmesi ile birlikte RA ve öbür yaradanlara tapınma ortadan kalktı.
Mısır mitolojisinin en değerli figürlerinden bir tanesi olan güneş yaradanı RA kimdir sorusunu yanıtlayarak hakkında anlatılan kıssalardan bahsettik. RA ve Mısır mitolojisi hakkındaki niyetlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.