Beslenme, beşerler için temel bir ihtiyaçtır. Fakat hangi besinlerin bizler için yararlı, hangilerinin yararsız olduklarına çok dikkat etmemiz gerekiyor.
Mesela şekerli, unlu ve yağlı besinler, her geçen gün artan obezitenin temel nedenleri ortasında. Üstelik bu şekil besinlerin bedene yaptıkları tek zarar yağı, kolesterolü, tansiyonu ve şekeri yükseltmek değildir. Tıpkı vakitte bunlar, epey hayati sonuçlar da doğurabiliyor. O vakit gelin, tüketirken dikkat etmemiz gereken eserlere bir bakalım.
Sigara paketinin üzerindeki o müthiş fotoğrafları hepiniz bilirsiniz.
Sigaranın içinde nikotin, katran, arsenik, amonyak ve hidrojen siyanür üzere zararlı maddeler bulunuyor. Zati paketinde de ölümcül olduğuna yahut ölümcül hastalıklara yol açacağına dair bilgiler içeren görseller bulunuyor. Sigara kadar ölümcül olmasalar da aşağıda bahsettiğimiz eserlerin de fazla ve yanlış tüketildikleri takdirde, çeşitli hastalıklara yol açabileceklerini insanların bilmesi gerekiyor. Bunun için de bu eserlerin ambalajlarına, bunların tüketiminin nelere yol açabileceğini anlatan görseller ve yazılar koyulabilir. Örneğin, fast food eserlerin ambalajlarına obezite riskine dair bir ibare koymak üzere.
İşlenmiş besinlere karşı her vakit çok dikkatli olmamız gerekiyor. Mesela işlenmiş et bunlardan biri:
Şarküteride satılan etler, insan sıhhati için pek de yararlı olmayan sodyum ve nitrat bakımından varlıklı besinlerdir. Yani şöyle söyleyelim, bunların bedende fazla olmaları demek kalp, böbrek hastalıkları, felç ve kanser üzere hastalıkların ortaya çıkması demek. En kolay haliyle kanserojen tesir yapıyorlar diyebiliriz. Hatta Amerikan Kanser Araştırmaları Enstitüsü’ne nazaran, bu etlerin çok fazla tüketilmeleri, kolon kanseri riskini de artırıyor.
Anne eli değmemiş olan patates kızartmaları / cipsleri:
Uzmanlara nazaran yiyecekleri çok yüksek sıcaklıkta kaynayan yağlarda kızartmak, kanserojen tesirlere neden olan akrilamid isimli unsurun oluşmasını sağlıyor. Akrilamidlerin beşerler üzerindeki kansere neden olan tesirleri, henüz katılaşmamış olsa da, hayvanlarda kanser yaptıkları biliniyor. Ayrıca Clark Üniversitesi’nde profesör olan Dale Hattis, akrilamidin, Amerika’da yılda sayıları binlere ulaşan kanserler hastalıklarına neden olduğunu varsayım ettiklerini söylüyor.
Bu tip patates kızartmaları veya patates cipsleri olsun, kaynar yağlarla kızartıldıkları ve üzerlerine tuz boca edildiği için sodyum oranları da yükselir. Ki bu da kan basıncını ve kolesterolü artırdığı için bir evvelki başlıkta bahsettiğimiz üzere, bireyde kalp krizi ve felç üzere durumlara yakalanma riski yaratır. Mesela yapılan bir araştırmada, tuz oranı yüksek bir beslenme düzeninin, mide kanserini meydana getirebileceği söz ediliyor.
Margarin:
Margarin, insan bedeninin kolay sindiremediği trans yağları bünyesinde bulunduran, işlenmiş bir yağdır. Mesela 100 gram margarinde, 630 kalori bulunur. Bir de siz bunu her gün yaptığınız böreğin, çöreğin içine attığınızı düşünün. Türk toplumunda bayanların ‘günlere’ gitmeleri çok yaygındır. Her gün bir kişinin konutuna gidilse aslında insan, bir haftada 2-3 paket margarin yemiş kadar oluyor.
Bunu fazla tüketmek, kolesterolü yükseltiyor ve kan damarlarına ziyan veriyor. Büsbütün insan vücudu için toksik bir besin, ayrıyeten karaciğer yağlanmasının da baş aktörü. Araştırmalar, yiyeceklerde margarin kullanmak yerine, doğal tereyağı kullanmanın daha yararlı olduğunu söylüyor. Kelamın özü mümkün mertebe bundan uzak durmak lazım.
Konserve gıdalar:
Konserve besinler işlenmiş ve tuz deposu olan eserlerdir. Bilhassa konserve çorbalar, öbür konserve eserlere nazaran daha sağlıklı bulunur ama aslında durum hiç de o denli değildir. Bunların içerisinde 890 ml kadar sodyum bulunur ve daima içerik boyunca anlattığımız üzere bu, insan vücudu için sıhhatsizdir.
Konservelerin hazırlanmasında üç basamak vardır; evvel yiyecekler pişirilir ve hazırlanır. Akabinde hazırlanan yemekler, bu paketlerin içine kapatılır ve en son ısıtma metodu ile vakumlanıp bozulmamaları için raflarda yerlerini alır. Lakin bu süreçler, besinlerin içindeki birtakım minerallerin ve vitaminlerin korunmalarını sağlarken, kimi faydalı olanların da ölmelerine yol açar.
Amerikan Kalp Derneği’ne nazaran, Amerikalı çocukların yüzde 97’sinin, çok fazla sodyum içeren besin tükettikleri için organlarında hasarlar meydana geliyor. Hatta konservelerin kutularında, bisfenol A (BPA) isimli tehlikeli bir unsur (endüstriyel bir kimyasal) olduğu ve bu unsurun, yiyeceklerin içine sızabileceği söyleniyor. Bu nedenle uzmanlar, dikkatli olunması gerektiğini söylüyor.
Bu kimyasal, östrojeni (yumurtalıklardan salgılanan bir hormon) taklit edip çeşitli sağlık sorunlarına sebep olabilen ve sindirim sistemini bozan bir yapıdadır. 2010 yılında Kanada, bunu zehirli unsur olarak ilan eden birinci ülke olarak kayıtlara geçti.
Donut, çikolata ve şekerlemeler:
Donutlar yahut beyaz şeker, un ve trans yağ kullanılarak yapılan tüm mayalı eserler, bunlarla beslenen şahısları şişmanlatır. Bunun yanında bir de kalp hastalıkları ve diyabet üzere meselelere yol açıyorlar. Bu tip besinleri daima değil, ortada bir tüketmek nispeten daha uygun olabiliyor.
Çikolatanın çay ve sigara üzere bağımlılık yapan bir tarafı vardır. Zira beyinde serotonin hormonunun (en kolay haliyle memnunluk hormonu) salgılanmasına yol açıyor. Ayrıyeten marketlerde satılan paketlenmiş birden fazla çikolatanın kakao oranı hayli düşük. Çoğunda yüksek oranda yağ, glikoz şurubu ve şeker bulunuyor.
Kısacası paketlenmiş çikolataların içerisinde çok fazla katkı unsuru olduğu için %70 oranda kakao içeren bitter çikolataları tüketmekte yarar var. Kakao antioksidan fonksiyonu gördüğü için günde bir kesim bitter çikolata yemekte hiçbir sakınca yoktur. Jelibon üzere çeşitli şekerlemeler de tıpkı çikolatalar üzere ağır şeker, renklendirici ve fruktoz şurubu içerdikleri için sıhhat açısından ziyanlı oldukları söylenebilir.
Pastörize edilmemiş çiğ süt ve süt eserlerinin ziyanlı olduklarını biliyor muydunuz?
Çiğ süt ve süt eserlerinde, önemli hastalıklara ve vefata neden olabilecek ziyanlı bakteriler ve mikroplar bulunur. Uzmanlar bunların arasında Brucella, Campylobacter, Cryptosporidium, E. coli, Listeria ve Salmonella gibilerinin olduğunu söylüyor.
1993’ten 2012’ye kadar dünyada görülen 127 salgın, çiğ sütten kaynaklanıyordu. Salgınların birçoklarına Campylobacter, E. coli yahut Salmonella’nın neden olduğu söz ediliyor. Hatta 2007’den 2012’ye kadar bildirilen salgınların %59’unda, 5 yaşından küçük en az bir çocuk yer aldığı için bu durumun, çocukları çok fazla etkilediği düşünülüyor. Zati Salmonella hastalıklarının %38’inin ve E. colinin neden olduğu hastalıkların %28’inin içerisinde 1-4 yaş ortasındaki çocuklar var.
Mesela E. coli, böbrek yetmezliğine ve mevte neden olabildiği üzere, Salmonella da ölümcül bağırsak enfeksiyonlarına sebep olabilir. Bu nedenle çiğ süt, peynir, kaymak vb. eserlere karşı çok dikkatli olmak gerekiyor.
Hepinizin bildiği üzere gazlı içecekler:
Fanta, kola ve gazoz üzere içecekler, insan bedeni için hiçbir besin pahası sağlamayan eserlerdir. Üstelik içlerinde, ağır ölçüde şeker ve farklı kimyasallar bulunur. Yapılan bir araştırmaya nazaran, haftada yalnızca iki gazlı içecek içmek bile bir kişinin pankreas kanserine yakalanma riskini neredeyse ikiye katına çıkarıyor.
Dr. Joseph Mercola, yalnızca bir kutu sodada, 10 çay kaşığı şeker, 30 ila 55 mg kafein, yapay besin boyaları ve sülfit (asidi oluşturan madde) olduğunu söylüyor. Ayrıyeten gazlı içecekler, bedende asit oluşturuyor ve bu da kemik erimesine yol açıyor. İnsan vücudundaki kıymetli mineral depoları, bu içecekler tüketildiği zaman zarar görebiliyor. Hatta diyet kola / fanta üzere içeceklerin, obezite ve diyabet gibi sıkıntıları meydana getirdikleri de yapılan çalışmalarca ortaya konmuş durumda.
Çünkü uzmanlar tarafından bu içeceklerin, aslında şekersiz olmadıkları tabir ediliyor. Bilim beşerlerine nazaran bu eserleri üretenler, içecek ambalajlarının üzerine diyet ibaresi koyarak müşterilerin metabolizmalarını kandırıyor. Zira araştırmalara nazaran bu içecekleri tüketenler, daha sonrasında şekerli besinlere karşı çok derecede istek duymaya ve onları tüketmeye başlayabiliyor. Olağan şunu da not düşmek lazım; yalnızca kola ve fanta değil, gazlı olan her çeşitten tonik tipi içecekler de epeyce ziyanlı.
Bonus: Fast Food
Hamburger, pizza, çıtır tavuk üzere, gerek dışarıda yediğiniz gerek marketlerden dondurulmuş olarak satın aldığınız besinlerin hepsi ziyanlı. Zira içlerinde, yüksek oranda işlenmiş et, doymuş yağ, sodyum, şeker, tuz ve un üzere bileşenler bulunuyor. Bir de günde 3 öğün bu türlü beslendiğinizi düşünün, bu sıhhatiniz için hiç güzel olmaz.
ABD’deki bir sıhhat kuruluşu, makûs beslenme ve fizikî aktivite eksikliği kombinasyonunun, her yıl 310.000 ila 580.000 kişinin ölümüne neden olduğunu söz ediyor. Mesela Türkiye’de son 25-30 yıl içerisinde obezitenin giderek arttığını söyleyebiliriz. DSÖ’nün 2022 yılı fazla kilo ve obezite raporunda Türkiye’nin, Avrupa ülkeleri içerisindeki en obez ülke olduğu tespit ediliyor.
Çalışmanın istatiklerine baktığımızda, Türkiye’de yetişkin nüfusun %66,8’inin fazla kilolu, %32,1’inin de obez olduğu görülüyor. Dünya Bankası’nın 2008 yılı Türkiye raporuna nazaran, ülkemizde obezitenin ve fazla kilolu olmanın sebepleri ortasında çok şekerli, yağlı, yüksek kalorili besinler tüketmek ve çok az hareket etmek vardır.
Elbette bu bahsettiğimiz tüm eserlerin dozunu kaçırmadan tüketmek makul. Fakat imkanı olan herkesin, bunları hayatından çıkarması sıhhat açısından son derece yararlı olacaktır. Pekala siz ne düşünüyorsunuz? Bu yiyeceklerden ve içeceklerden rastgele birini çok sık tüketiyor musunuz? Fikirlerinizi ve tecrübelerinizi yorumlarda bizimle paylaşın.
- Kaynaklar: The National News, CDC, Hilal Konak, Yök Tez
- Görsel Kaynakları: The New York Times, Smithsonian Magazine, Vogue, Pop Culture, The Spruce Eats, Erin Palinski-Wade, Behance, Life Hack, Today, Eat This, Not That, Eat This, Not That 2, ZME Science
