Sayısız dizi, sinema ve kitaba mevzu olan Osmanlı’nın bayanları yani padişah eşleri ve anneleri, kimi uzmanlara nazaran Osmanlı’nın yıkılışındaki etmenlerden biri olmuşlardır. Evvelce sadece haremi yöneten bu sultanlar, Hürrem Sultan ile birlikte güçlenmiş ve devlet işlerinde de kelam sahibi olmuşlardır. Hangi erkek evladın tahta geçeceği konusundaki rekabet, bayanların dahil olmasıyla büyümüş ve saltanatın sonunu hızlandırmıştır.
Osmanlı’nın bayan sultanları ortasında da isminden en çok kelam ettiren iki Sultan Hürrem Sultan ve Kösem Sultan’dır. Bu iki sultan, öteki sultanların bilakis harem işleriyle ilgilenmek ve yalnızca padişaha çocuk vermek yerine, devlet işlerinde de faal rol oynamıştır. Kösem Sultan da Osmanlı tarihi açısından son derece kıymetli bir figürdür zira birincilerin kadınıdır. Çocuk yaşta tahta çıkan evlatları nedeniyle saltanat naibi olarak tek başına koca imparatorluğu yönetmiştir. Gelin Kösem Sultan kimdir sorusu üzerinden hem bu tarihi figürün Osmanlı’daki rolünü hem de çarpıcı hayat öyküsünün ayrıntılarını görelim.
Kösem Sultan kimdir? Hoşluğu ve zekası ile öne çıkan bir genç kız:
Osmanlı İmparatorluğu’nun harem kısmı, cariyeler ve sultanlar hakkında aslında neredeyse hiçbir bilgi sahibi değiliz. Zira Osmanlı’da bu tıp bir tarih yazıcılığı yoktu. Ancak yeniden de kelam konusu kişi Kösem Sultan olunca elçi kayıtlarında bile kendisinden bahsedildiğini görmek mümkün. Lakin kökeni hakkında kesin bir bilgi maalesef yok.
Kösem Sultan hakkında yazılan sayısız kitap, yapılan pek çok sinema ve diziye nazaran Rum, Boşnak ya da Çerkes asıllı olabilir. Dediğimiz üzere kesin bir bilgi yok. Ama hocaların hocası tarihçi Halil İnalcık’a nazaran Kösem Sultan Rum asıllıdır ve hatta babası da ortodoks bir papazdır. Hakkında asıl bildiklerimiz ise Bosna Beylerbeyi sarayına gelmesi başlar.
Bosna Beylerbeyi sarayına gelen Anastasya, genç ve hoş bir kızdır. Üstelik son derece zekalıdır. Beylerbeyinin bu formda ilgisini çeken genç kız, İstanbul’daki sarayın Darüssaade Ağası’na gönderilir. Anastasya Osmanlı haremine girdiği vakit ortalık hayli karışıktır.
Kösem’i Kösem yapan olaylar:
Anastasya Osmanlı haremine geldiği vakit Safiye Sultan’ın saltanatı bitmiş ve eski saraya gönderilmiştir. Artık Handan Sultan’ın saltanatı başlamıştır. Sonraki yıllarda Kösem Sultan olacak genç kız bu olaylardan çok etkilenir ve torunu tahta geçtiğinde başına neler geleceğini bugünden görmüş olur.
Genç Anastasya hareme geldiği vakit Mahpeyker ismini almıştır. Kösem ise onun lakabıdır. Bu lakabı nasıl aldığına dair iki rivayet var. Bir adedine nazaran çok tüysüz bir genç kız olduğu için bu lakabı almıştır. Başkasına nazaran ise kösemen yani ortamlara hakim, güçlü bir duruşu olduğu için bu ismi almıştır.
Kösem Sultan, Haseki Sultan oluyor:
O sırada tahtta olan I. Ahmed küçük yaşta hükümdar olduğu için bütün yetkiler annesinin elindeydi ve o da annesine çok bağlıydı. Bir an evvel çocuğu olsun diye devamlı padişaha cariyeler gönderiliyordu lakin kendisi bu hususlara pek ilgili değildi. Derken Handan Sultan’ın vefatı tüm istikrarları değiştirdi. I. Ahmed hudutlu bir adama dönüştü. İşte Kösem, tam da bu sırada hızır üzere yetişti.
Küçük yaşta tahta çıkan ve annesine gönülden bağlı olan I. Ahmed’in annesi ölünce düştüğü boşluğu Kösem Sultan doldurdu. Hatta Kösem yüzünden padişahın birinci eşinin pabucu dama atılmıştır. Resmi bir kaynakta belirtilmiyor lakin kimi elçi mektuplarına ve üzerinde IV. Murad’ın tuğrası bulunan bir nameye nazaran Kösem Sultan ile I. Ahmet, tıpkı Hürrem Sultan ve Yasal Sultan Süleyman üzere nikahlanmışlardır.
Kösem, I. Ahmed hayattayken siyasi bağlarını kurmaya başlıyor:
Kösem Sultan’ın ikisi bebekken ölen ve ikisi de tahta çıkan toplam sekiz çocuğu olmuştur. Bu çocukların kız olanlarını Osmanlı siyasetinin kıymetli ya da ileride kıymetli olacak bireyleriyle evlendirmiştir. Yani şimdi eşi I. Ahmed hayattayken bile ilerisi için planlar kurmaya başlamıştır. Elbette bu ortada I. Ahmed’in gönlündeki yerini sağlamlaştırmaya devam etmektedir.
Ekber ve erşed sistemi ismi verilen, tahta en büyük aile üyesinin geçmesi kuralını hepimiz biliyoruz. I . Ahmed devrinde çıkarılan ve Osmanlı’nın bahtını değiştiren bu sistemin altyapısını da Kösem Sultan hazırlamıştır. Çünkü I. Ahmed’in birinci eşinden Osman isimli bir oğlu vardır ve şayet tahta geçerse Kösem’in tüm oğullarını öldürecektir. Yani Osmanlı veraset sistemini değiştiren bu kanunun nedeni, evlatlarını korumak isteyen bir annedir.
Kösem Sultan’nın ‘tahta’ çıkışı:
1617 yılında I. Ahmed ölünce birinci olarak yerine kardeşi I. Mustafa tahta çıktı. Lakin I. Mustafa’nın akli melekeleri pek yerinde olmadığı için yerine I. Ahmed’in Mahfiruz Hatice Sultan’dan olma oğlu II. Osman yani bildiğimiz ismiyle Genç Osman tahta çıktı. Genç Osman Kösem Sultan’ın elinde büyümüştü lakin feci bir formda tahttan indirildi. Sonra yerine tekrar I. Mustafa geçti ve yine tahttan alındı. Son olarak Kösem Sultan’ın oğlu IV. Murad tahta çıktı.
IV. Murad tahta çıktığında 11 yaşında bir çocuktu. Bunun manası asıl tahta çıkanın Kösem Sultan olduğuydu. Üstelik bu yasa dışı bir durum değildi çünkü geleneklere nazaran valide sultan, oğlu büyüyene kadar saltanat naibi olarak devleti yönetmekle yükümlüydü. Kösem, bir cariye olarak girdiği sarayın sonunda tepesindeydi.
Buradaki yazımızda ayrıntılarıyla IV. Murad devrini anlatmıştık. Bu periyotta Kösem Sultan bol bol bahşiş dağıtmış ve herkese onu seveceklerinden bile daha çok yardım etmişti. Lakin tükenmek bilmeyen iktidar hırsı nedeniyle en sonunda oğlunun vefatına neden olmuştur. Tahta, tüm hayatını vefat kaygısıyla yaşamış olan İbrahim geçmiştir.
İbrahim’den sonra tahta çıkacak kimse olmadığı için tahtın birinci yılları boyunca padişaha devamlı cariyeler sunan Kösem Sultan sonunda tahta pek çok varis doğurtmayı başarmıştı. Lakin oğlunun aklı yerinde olmayan davranışlarına bir türlü mahzur olamadı ya da olmak istemedi. Sonunda İbrahim öldürülüp de yerine IV. Mehmet geçince, Kösem Sultan eski saraya gönderildi.
Hırsları yüzünden öldürülen birinci ve tek valide sultan:
Torunu IV. Mehmet’in tahta geçmesi ile eski saraya gönderilen Kösem Sultan’ın iktidar hırsı bir türlü dinmemişti. Bu nedenle sık sık yeni valide sultan olan Turhan Sultan ile sonu gelmez bir rekabet içine girmişti. Kösem Sultan’ın tesiri sarayda hala sürdüğü için yapılacak tek şey kalmıştı.
1651 yılın sonbaharında bir karar alındı, Valide-i Muazzama olan eski bir valide sultan öldürülecekti. Lala Süleyman Ağa bir grup kurarak eski saraya gitti. 2 Eylül 1651 gecesi Kösem Sultan’ın odası has oda vazifelileri ile birlikte basıldı ve Kösem Sultan oracıkta boğularak öldürüldü. Uzmanlara nazaran vefat nedeni boğulma değil, hırstı.
Kösem Sultan’ın hayatı televizyona da uyarlandı: Harika Yüzyıl Kösem
- Yıl: 2015
- Oyuncular: Beren Saat, Anastasia Tsilimpiou, Hülya Avşar, Nurgül Yeşilçay
Tims Productions tarafından yapılan Hürrem Sultan üzerinden Yasal Sultan Süleyman periyodunun anlatıldığı Harika Yüzyıl dizisi sonrası bayanlar saltanatının kıymetli ismi Kösem Sultan’ın hayatı da Muhteşem Yüzyıl: Kösem isimli dizi ile televizyona uyarlandı. 60 kısımlık dizi I. Ahmed’in tahta çıkması ile başlıyor ve Kösem Sultan’ın tarihe geçen vefatı ile sonlanıyor. Dizi boyunca pek çok ünlü ismi Kösem Sultan’ın farklı yaşlarını canlandırırken görüyoruz.
Hürrem Sultan ile başlayan bayanlar saltanatı periyodunun en değerli isimlerinden Kösem Sultan kimdir sorusu üzerinden Osmanlı tarihindeki rolünü ve çarpıcı hayat öyküsünü anlattık. Kösem Sultan ve başka sultanlar hakkındaki fikirlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.
