Sanatın hangi cinsini seviyor olduğunuz büsbütün öznel bir durum fakat ister sevin ister sevmeyin, sıra dışı sanat dediğimiz vakit herkesin aklına elbet İspanyol ressam Salvador Kolu gelecektir. Salvador Kolu imzalı tüm yapıtlarda amaçlanan, bilinçaltındaki fikirleri bilerek su yüzeyine çıkarmak ve olduğu üzere yansıtmaktır. Bu nedenle tüm bu eserler en yumuşak tarifiyle değişiktir.
Salvador Dali’nin asıl üretim alanı elbette fotoğraftır fakat kendisi sinema de çekmiş, heykel de yapmış, vitrin de süslemiş ve son olarak bir müze bile kurmuştur. Karşılaşıp sohbet etsek pek çoğumuzun oldukça rahatsız olacağı biri olsa bile tekrar de bugüne bıraktığı yapıtlarla sanat dünyasında yeni bir soluk yarattığını rahatlıkla söyleyebiliriz. Gelin Salvador Kısmı kimdir, hayatı ve yapıtları üzerinden tüm ayrıntılarıyla görelim.
Salvador Kolu kimdir? Öfke dolu bir çocuk:
Tam ismiyle Salvador Felipe Jacinto Kısmı y Domenech, 11 Mayıs 1904 tarihinde İspanya’nın Barcelona kentinin dışındaki ufak bir köy olan Figueras’ta dünyaya geldi. Salvador Dali’den evvel doğan kardeşi şimdi bebek yaşta hayatını kaybetmişti. Bu mevt, sanatçı için son derece değerlidir zira ailesi tarafından kendisine sık sık ölen kardeşinin reenkarnasyonu olduğu söylenmiştir. Çocukluğunda yaşadığı bu durum, tahminen de onun tüm hayatını değiştiren ruhsal sıkıntıların temelini attı.
Salvador Dali’nin sanata olan ilgisi ve yeteneği daha çocuk yaşta kendini aşikâr ediyordu. Sanat yeteneğinin yanı sıra kendisinin ailesine ve arkadaşlarına karşı olur olmadık vakitlerde öfke patlamaları yansıttığı da söylenir. 10 yaşında Madrid Hoş Sanatlar Okulu’na gitmeye başlayan Dali’nin 16 yaşında annesini kaybetmesi hayatındaki en büyük darbe oldu. Babasıyla birlikte yaşarken dört elle sanata sarılarak izlenimci ve noktacı sanat tarzlarını denemeye başladı.
Bir sanat okulu öğrencisine nazaran bile sıra dışı bir usulü vardı:
Salvador Kısmı, 1922 yılında Madrid’de bulunan San Fernando Özel Fotoğraf, Heykel ve Gravür Okulu’na gitmeye başladı. Sanat okulu öğrencilerinin farklı bir üslubu olması olağandır fakat Kısmı daha da sıra dışıydı. Devrine nazaran karşıt bir halde upuzun saçları vardı, 19. yüzyıl İngilizleri üzere giyiniyordu ve onu züppe olarak anmalarını sağlayan bir pantolonu vardı. Okul hayatı boyunca pek çok farklı sanat akımını yakından tanıma fırsatı bulan Kolu,1926 yılındaki mezuniyet imtihanında bir hocasına hakaret ettiği için okuldan kovuldu.
Sonraki aylarda Paris’e yaptığı bir seyahat hayatını değiştirecekti zira burada ünlü ressam Pablo Picasso’yu şahsen stüdyosunda ziyaret etme bahtı buldu. Kübizmi tanıdığı bu periyotta fütürizmi, Sigmund Freud’un psikanalitik kavramlarını, metafizik ressamları ve sürrealizmi inceledi. Gerçekliği tekrar yorumlama ve algıyı değiştirme kavramlarını keşfeden Kısmı, bu devirde birinci önemli yapıtlarını verdi.
Dali fotoğraflarından daha rahatsız edici olan Kısmı sineması:
1928 yılında Salvador Kolu ve üretimci Luis Buñuel, Un Chien Andalou isimli kısa ve deneysel bir sinema yaptılar. Çok sert sahnelere sahip olan sinema genel olarak sevilmedi lakin Parisli sürrealistler bu işe bayıldılar. Paul Eluard ve karısı Gala, Dali’yi sürrealistler kümesine çağırmak için konutuna gittikleri vakit garip bir şey oldu, aşk. Gala ve Kısmı birbirlerini görür görmez aşık oldular. Bu aşk nedeniyle Gala boşandı ve Dali’nin ebedi aşkı olarak birinci adımı attı.
André Breton tarafından sürrealistlere katılma daveti alan Kolu, Paris’e taşındı. Dali burada yaratıcı süreç üzerindeki şuurlu denetimin bastırılması teorisine odaklandı. Dali bu teoriyi bir adım ileri taşıdı. Sanatkarın kendi denetimi ile bilinçaltına erişebileceğini söylediği paranoyak eleştirel ya da paranoya kritik ismi verilen bir metot keşfetti. Kolu kendini bu hale sokuyor, sonra çıkıyor ve çiziyordu. Ona nazaran bu çizdikleri elle boyanmış hayal fotoğraflarıydı.
Salvador Dali’nin bu devirden sonraki çizimleri kimileri için giderek rahatsız edici olmaya başladı. Paranoya kavramını, baba figürünü, iktidarsızlığı, cinselleştirilmiş dehşetleri, kemikleri ve öbür objeleri kendi geçmiş travmaları üzerinden anlatıyordu. Dali’nin bu en yaratıcı periyodunda ferdî hayatında problemler başlamıştı. Gala kendisinden 10 yaş büyüktü ve babası bu durumu kabul etmiyordu. Bir röportajında eğlenmek için annesinin portresine tükürdüğünü söylemesi bardağı taşıran son damla oldu ve babası onu meskenden kovarak tüm ipleri kopardı.
Dali bir faşist yanlısıydı:
1934 yılında İspanya’da Francisco Franco önderliğinde ortaya çıkan faşist idare tüm sanatkarları rahatsız ediyordu, Kolu hariç. Hatta Dali bu yüzden sürrealist kümeden kovulmuştu. Ancak ben kendim sürrealizmim diyerek yoluna devam etmiştir. Bu nedenle sürrealist sanatkarların Dali’ye olan bakışları ve onunla olan münasebetleri her vakit biraz karmaşık olmuştur.
Sonraki yıllarda Salvador Kolu, eşi Gala ile birlikte dünyayı gezmeye başladı. Pek çok kıymetli isimle tanıştığı bu seyahatlerde hayatını değiştiren ise idolü olarak gördüğü Sigmund Freud ile tanışması oldu. Dali’nin yapıtları incelendiği vakit bu tanışmanın nitekim bir milat olduğunu söylemek mümkün. Bu sırada Dali’nin talihi dönmüş ve İngiliz şair Sir Edward James ile tanışmıştır. James hem Dali’nin tüm yapıtlarını satın almış hem de onu iki yıl boyunca finansal olarak desteklemiştir.
Dali, Amerika’da ortalığı karıştırıyor:
Amerika Birleşik Devletleri’ne yaptığı ziyaretler sırasında Kolu ortalığı oldukça karıştırıyordu. Gala ve Kolu, davet edildikleri etkinliklere garip kıyafetler giyerek gidiyor, sahneye dalgıç kıyafetiyle çıkıyor, kesinlikle her yerde isminden kelam ettiriyordu. Amaç yıldız olmaktı. Hollywood’a gözünü diken Kolu, burada direktör Alfred Hitchcock ile tanıştı ve onun 1945 imali Spellbound sineması için bir düş sekansı yarattı.
1948 yılında Port Lligat’a dönen Kısmı ve Gala, burada kendilerine dev bir villa yaptılar ve 30 yıl boyunca burayı bir ana üs üzere kullandılar. Kolu burada metrelerce büyüklükteki tuvallere 20’ye yakında eser yaptı. Bu yapıtlarda optik illüzyonlar, negatif boşluklar ve görsel söz oyunları vardı.
Salvador Kolu bu konutta epeyce münzevi hayat sürüyordu lakin dışarı her çıktığında büyük bir gösteri yapmayı da ihmal etmiyordu. Kuğu yumurtası içiyor, karnabahar dolu otomobille geziyor, beyin dalgalarını kaydeden bir monitöre bağlıyken imza veriyordu. ABD ziyaretlerinde kaldığı otelin lobisi savaş alanına dönüyordu. Hatta bir gece tekrar bu türlü bir partide Andy Warhol tarafından kendisine ikram edilen bir tablonun üzerine işedi. Elbette tüm bu yaptıkları etrafı tarafından hayranlıkla izleniyordu.
Çılgın dahinin hüzünlü sonu:
Salvador Kolu, 1971 yılında Gala için aldığı bir kaleye kendini kapattı. O müsaade vermeden kimse içeri giremiyordu. Depresyonu ve terk edilme korkusu giderek artıyordu. Gala’nın onu güzelleştirmek için verdiği reçetesiz ilaçlar istikrarını güzelce bozdu. Tüm sorunlara karşın 1974 yılında Kısmı Tiyatro Müzesi’ni kurmayı başardı. 23 ocak 1989 tarihinde, en sevdiği plak olan Tristan ve Isolde’yi dinlerken kalp yetmezliğinden hayatını kaybetti. Vücudu, kendi yaptığı müzenin altına gömüldü.
Salvador Dali’nin ünlü yapıtlarından kimileri:
The Burning Giraffe / 1937
Tuna Fishing / 1966 – 1967
Dream Caused By The Flight Of A Bee Around A Pomegranate A Second Before Awakening / 1944
Galatea Of The Spheres / 1952
Metamorphosıs Of Narcissus / 1937
Christ Of Saint John Of The Cross / 1951
The Great Masturbator / 1929
Soft Construction With Boiled Beans / 1936
Swans Reflecting Elephants / 1937
The Persistence Of Memory / 1931
Sanat dünyasının elbet en sıra dışı isimlerinden bir tanesi olan Salvador Kolu kimdir sorusunu hayatı ve yapıtları üzerinden inceledik. Salvador Dali’yi ve yapıtlarını seviyor musunuz? Niyetlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.